تخریب محیط زیست به‌واسطه گسترش پروژه‌های عمرانی و صنعتی به یکی از چالش‌های جدی زیست‌محیطی تبدیل شده است. در ایران، بر اساس آیین‌نامه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح‌ها (مصوب ۱۳۹۰)، تمامی پروژه‌ها موظف به ارائه طرح توجیهی زیست‌محیطی هستند تا خطرات زیان‌بار کاهش یابد. در این مقاله به بررسی مفاهیم اصلی مناطق زیست‌محیطی و اهمیت آنها می‌پردازیم.
پارک ملی: اکوسیستم‌های حفاظت‌شده
پارک ملی، منطقه‌ای است که دولت برای حفاظت از طبیعت و زیستگاه‌های طبیعی ایجاد کرده است. این مناطق برای فعالیتهای علمی، تاریخی و حتی تفریحی استفاده می‌شوند، اما دسترسی به آنها معمولاً محدود است تا ویژگی‌های طبیعی و زیستی حفظ شود.
تاریخچه:
ایده پارک ملی در ایالات متحده آغاز شد. پارک ملی یلوستون (تأسیس ۱۸۷۲) به‌عنوان اولین پارک رسمی جهان شناخته می‌شود. اما شواهدی نشان می‌دهد که پارک ملی کوه بوگد خان در مغولستان از سال ۱۷۷۸ فعال بوده است.
ویژگی‌ها:
پارک‌های ملی شامل اکوسیستم‌های دست‌نخورده‌ای هستند که زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری محسوب می‌شوند. این مناطق علاوه بر نقش اکولوژیکی، زیبایی‌های طبیعی چشمگیری نیز دارند.
پناهگاه حیات وحش: محافظان حیات
پناهگاه‌های حیات وحش مناطقی هستند که برای حفاظت از حیوانات و زیستگاه‌های آنها ایجاد شده‌اند. در این مناطق شکار و مزاحمت برای حیوانات اکیداً ممنوع است.
اهمیت پناهگاه‌های حیات وحش
دلایل اصلی ایجاد این پناهگاه‌ها عبارت‌اند از:
- حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض: این مناطق زیستگاه امنی برای حیوانات کمیاب فراهم می‌کنند.
- نگهداری از گونه‌ها در محیط طبیعی: جابجایی حیوانات دشوار است و بهتر است در زیستگاه خود محافظت شوند.
- پایش و تکثیر: در صورت افزایش تعداد گونه‌ها، امکان پرورش آنها در پارک‌های حفاظتی وجود دارد.
- درمان و بازپروری: حیوانات زخمی یا رها شده در این مناطق نگهداری و درمان می‌شوند.
- مقابله با شکار غیرمجاز: این مناطق از شکار و تهدیدهای انسانی جلوگیری می‌کنند.
ایران با دارا بودن جنگل‌های انبوه، رودخانه‌های پرآب و کوهستان‌های زیبا، پناهگاه‌های حیات وحش متعددی دارد که در حفظ گونه‌های در خطر انقراض نقش بسزایی دارند.
مناطق حفاظت‌شده: تنوع زیستی در امنیت
مناطق حفاظت‌شده به دلیل ارزش‌های طبیعی، زیست‌محیطی یا فرهنگی مورد توجه قرار گرفته‌اند. این مناطق نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب اکوسیستم‌ها دارند.
انواع مناطق حفاظت‌شده
- مناطق زمینی حفاظت‌شده: جنگل‌ها، کوهستان‌ها و مراتع.
- مناطق دریایی حفاظت‌شده: مناطقی از اقیانوس‌ها که به دلایل حفاظتی محدود شده‌اند.
- مناطق فرامرزی: مناطقی که چندین کشور در حفظ آنها همکاری می‌کنند.
مزایا و اهداف مناطق حفاظت‌شده
- حفاظت از گونه‌های در خطر انقراض.
- حفظ فرآیندهای اکولوژیکی که در مناطق مدیریت‌شده به سختی امکان‌پذیر است.
- کنترل بهره‌برداری انسان از منابع طبیعی مانند آب و محصولات جنگلی.
نتیجه‌گیری
مناطق زیست‌محیطی از جمله پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده نقش حیاتی در حفظ تنوع زیستی و جلوگیری از تخریب طبیعت دارند. اجرای قوانین سخت‌گیرانه و برنامه‌ریزی‌های زیست‌محیطی از جمله مواردی هستند که می‌توانند نقش مثبتی در توسعه پایدار ایفا کنند. با توجه به اهمیت این مناطق، حفظ و گسترش آنها از اولویت‌های اصلی حفاظت از محیط زیست به شمار می‌رود.
برای دریافت فایل مربوط به اطلاعات پارک های ملیُ پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده در ایران، کلیک نمایید
