پروژه‌های زیست‌محیطی و ضرورت انجام مطالعات ارزیابی اثرات
در سال‌های اخیر، با توجه به افزایش فشارهای زیست‌محیطی ناشی از فعالیتهای انسانی، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های بزرگ تولیدی و خدماتی به یکی از اصول کلیدی توسعه پایدار تبدیل شده است. در ایران، ماده 105 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌عنوان مهم‌ترین قانون مرتبط با این حوزه، تمامی پروژه‌های بزرگ را ملزم به انجام مطالعات زیست‌محیطی پیش از اجرا می‌داند. این مطالعات، امکان شناسایی و کاهش پیامدهای منفی بر محیط زیست را فراهم می‌آورند.
ضوابط مکانی برای استقرار پروژه‌ها
یکی از الزامات مهم در ارزیابی زیست‌محیطی، توجه به حداقل فاصله مجاز برای استقرار واحدهای صنعتی و خدماتی است. این فاصله‌ها، بر اساس دستورالعمل‌های سازمان حفاظت محیط زیست، برای نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، فرودگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، و دیگر تأسیسات صنعتی مشخص شده است. فاصله این واحدها از مناطق مسکونی، پارک‌های ملی، رودخانه‌ها، و مناطق حفاظت‌شده باید در گزارش‌های ارزیابی اثرات زیست‌محیطی رعایت شود.
فهرست پروژه‌های مشمول ارزیابی اثرات زیست‌محیطی
1. پروژه‌های صنعتی و تولیدی
- کارخانجات پتروشیمی و پالایشگاه‌ها: در هر مقیاس، به دلیل تأثیرات گسترده بر کیفیت هوا و منابع آبی.
- صنایع فولاد: شامل واحدهای ذوب با ظرفیت بیش از 300 هزار تن و واحدهای نورد.
- کارخانجات تولید سیمان، قند، شکر، گچ، و آهک صنعتی.
2. پروژه‌های انرژی
- نیروگاه‌ها: با ظرفیت تولیدی بیش از 100 مگاوات.
- طرح‌های خطوط نفت و گاز، سکوهای نفتی، و ذخیره‌گاه‌های نفتی.
- تأسیسات میادین نفت و گاز با بیش از 10 حلقه چاه.
3. پروژه‌های زیرساختی
- سدها و سازه‌های آبی: سدهایی با ارتفاع بیش از 15 متر یا مساحت دریاچه بالای 400 هکتار.
- پروژه‌های بزرگراه، راه‌آهن، و فرودگاه با طول باند بیش از 2 هزار متر.
4. پروژه‌های معدنی
- معادن فلزات: مانند مس، سنگ آهن، طلا، سرب، روی، و زغال‌سنگ.
- معادن نمک آبی در مساحت بالای 400 هکتار.
5. پروژه‌های کشاورزی و زیستی
- واحدهای کشت و صنعت با وسعت بیش از 5 هزار هکتار.
- واحدهای پرورش طیور، دام، و ماهی در مقیاس بزرگ.
طرح‌های خدماتی و گردشگری
پروژه‌های مرتبط با مدیریت پسماند
- مراکز دفن زباله: برای شهرهای با جمعیت بالای 200 هزار نفر.
- کارخانه‌های بازیافت زباله و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب.
طرح‌های گردشگری و تفریحی
- شهرک‌های گردشگری و سینمایی با وسعت بیش از 10 هزار مترمربع.
- پارک‌ها و اردوگاه‌های تفریحی و آموزشی در مقیاس بزرگ.
نمایشگاه‌ها و انبارهای شیمیایی
- نمایشگاه‌های دائمی و انبارهای مواد شیمیایی بیش از 10 هزار مترمربع.
نقش مطالعات زیست‌محیطی در کاهش اثرات منفی
مطالعات زیست‌محیطی به‌عنوان ابزار کلیدی مدیریت توسعه، امکان شناسایی اثرات منفی بالقوه پروژه‌ها را پیش از اجرا فراهم می‌آورند. این مطالعات شامل بررسی تأثیرات بر منابع آبی، خاک، هوا، و اکوسیستم‌های طبیعی است. رعایت نتایج این مطالعات، از الزامات قانونی برای مجریان پروژه‌ها محسوب می‌شود و نظارت بر حسن اجرای آن‌ها بر عهده سازمان برنامه و بودجه است.
چالش‌ها و راهکارهای پیش رو
- چالش‌ها:
- کمبود آگاهی در برخی مجریان پروژه‌ها.
- عدم رعایت کامل دستورالعمل‌های زیست‌محیطی.
- راهکارها:
- آموزش و ترویج فرهنگ زیست‌محیطی.
- تقویت نظارت و اجرای قوانین.
- استفاده از فناوری‌های پاک در طراحی و اجرای پروژه‌ها.
جمع‌بندی
پروژه‌های زیست‌محیطی با هدف کاهش اثرات منفی فعالیتهای انسانی بر طبیعت طراحی می‌شوند. الزام به انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و رعایت ضوابط مربوطه، گامی مؤثر در جهت تحقق توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده است.
