ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA)

ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) فرایند ارزیابی رسمی برای شناسایی، پیش بینی، ارزیابی و توجیه اثرات بیوفیزیکی محیطی، اجتماعی و مرتبط با یک سیاست، برنامه یا پروژه پیشنهادی در محیط زیست است. این اطلاعات به افراد کمک می کند تا قبل از اینکه تصمیمی بگیرند یا تعهدی ایجاد کنند، در مورد آن تصمیم دید جامع داشته باشند. بنابراین ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) می تواند در تصمیم گیری های کلان تاثیر زیادی داشته باشد. هدف کلی EIA طراحی پروژه ها و فعالیت های توسعه ی طرح ها با در نظر گرفتن دیدگاه زیست محیطی است.

ارزیابی محیطی (EA) ارزیابی پیامدهای محیطی (مثبت و منفی) یک طرح، سیاست، برنامه یا پروژه واقعی قبل از تصمیم برای حرکت به جلو با اقدام پیشنهادی است. در این زمینه، اصطلاح “ارزیابی اثرات زیست محیطی” (EIA) معمولا در هنگام استفاده از پروژه های واقعی توسط افراد یا شرکت ها استفاده می شود و اصطلاح “ارزیابی استراتژیک محیطی” (SEA) به سیاست ها و برنامه هایی که اغلب توسط ارگان های دولتی مربوطند اطلاق می گردد.

هدف اصلی انجام مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی EIA اطمینان از رعایت سیاست های تعیین شده در برنامه ها و فعالیت های یک پروژه در راستای ضوابط، معیارها، قوانین و مقررات زیست محیطی می باشد. از این رو گزارش ارزیابی باید شامل کلیه مباحث مربوط به اثرات مهم و برجسته پروژه پیشنهادی بوده و با ارائه راهکارهای مدیریتی اثرات سوء را به حداقل رسانده و در برگیرنده شرایط ارتقای کیفیت محیط زیست و همچنین حداکثر اعتماد و اطمینان در سطوح تصمیم گیرندگان و مردم باشد.

مزایای استفاده از ارزیابی اثرات زیست محیطی EIA 

– ایجاد فرصت برای مشارکت عمومی

– افزایش حفاظت از سلامت انسان

– استفاده پایدار از منابع طبیعی

– کاهش تاخیر اجرا و هزینه های پروژه

– کاهش خطرات ناشی از بلایای زیست محیطی

– افزایش مسئولیت ارگان ها

– بهینه سازی یک معامله بین فعالیت های توسعه و زیان های اجتماعی و زیست محیطی

ارزیابی راهبردی زیست محیطی (SEA)

ارزیابی راهبردی زیست محیطی (SEA) فرآیندی سیستماتیک برای ارزیابی پیامدهای زیست ‌محیطی یک سیاست، طرح یا برنامه پیشنهادی است و ابزاری را برای بررسی اثرات تجمعی و پرداختن مناسب به آنها در ابتدایی ‌ترین مرحله تصمیم ‌گیری در کنار ملاحظات اقتصادی و اجتماعی فراهم می ‌کند.

SEA میزان یک سیاست، طرح یا برنامه معین را ارزیابی می کند. پاسخ مناسبی به چالش های مربوط به تغییرات محیطی و آب و هوا ارائه می دهد. ممکن است بر محیط زیست و انعطاف پذیری آب و هوا تأثیر منفی بگذارد و فرصت هایی را برای بهبود وضعیت محیط زیست و کمک به توسعه مقاوم در برابر آب و هوا و کم کربن ارائه می دهد.

در حالت ایده آل، SEA باید از مراحل اولیه خود در فرآیند تهیه خط مشی، طرح یا برنامه ادغام شود و دولت باید دارای درجه بالایی از مالکیت باشد. مشارکت عمومی نیز برای SEA موفق ضروری است.

در مقایسه با ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA)، SEA توصیه هایی را در سطح استراتژیک ارائه می دهد و امکان کنترل بهتر بر تعاملات یا اثرات تجمعی را فراهم می کند. هیچ رویکرد واحدی برای SEA وجود ندارد که با توجه به نیازهای خاص، اشکال متفاوتی داشته باشد.

مطالعات ارزیابی سریع محیط زیست شهری

به طور خلاصه، روش شناسی این ارزیابی شامل یک فرآیند سه مرحله ای است:

1- تکمیل پرسشنامه داده های محیط زیست شهری.

2- تهیه مشخصات محیطی شهری با استفاده از داده های پرسشنامه و کمک پژوهشی محققین محلی.

3- بحث در مورد نتایج از طریق یک سری مشاوره که در کارگاه عمومی با اولویت متمرکز به اوج خود رسید.

این فرآیند سه مرحله‌ای اتخاذ شد تا کارشناسان محلی و شهروندان بتوانند به سرعت وضعیت محیط شهری را ارزیابی کنند. این فرآیند بر اساس نیاز به اندازه‌گیری، مشاهده، اعتبارسنجی و اقدام است، یعنی: برای اندازه گیری مجموعه ای از داده ها، از پرسشنامه داده های محیطی شهری استفاده می شود.

برای مشاهده ماهیت، روندها و عواملی که بر کیفیت محیطی در شهرها تأثیر می‌گذارند، یک چارچوب مشترک برای تهیه مشخصات محیطی شهری ایجاد شده است.

برای اعتبار بخشی و استفاده از نتایج حاصل از پرسشنامه و نمایه به عنوان مبنایی برای اقدام پیگیری، رایزنی با بازیگران کلیدی در شهرستان ها انجام می شود. از همه مهمتر، رایزنی ها ابزاری برای دستیابی به اجماع و توسعه حرکت سیاسی برای اقدام در مورد مشکلات اولویت دار است.

مطالعات ارزیابی آستانه نهایی محیط زیستی

این نوع ارزیابی بر اساس فرضی است که اگر آستانه های محیط زیستی از حد خود تجاوز نماید ممکن است تغییر آن مشکل ایجاد کند. این اثرات احتمالاً بزرگ مقیاس و حتی جهانی بوده و در بیشترین حد خود ایجاد می گردند. بنابر تعریف، این روش محدوده فشارهایی که می تواند یک اکوسیستم را در برگشت به شرایط نخست و تعادلی خود ناتوان سازد از جنبه های مختلف زمان، کمیت، کیفیت، ابعاد مکانی و بررسی وضع موجود و آینده آنها را بررسی می کند.

مطالعات ارزیابی اکوسیستم های کشاورزی

اکوسیستم های کشاورزی سیستم های پویا و پیچیده ای از مناطق آب و هوایی هستند که شامل عوامل مختلفی مانند دما، بارندگی، شرایط محیطی موثر بر رشد محصول از طریق تعامل مستقیم یا غیرمستقیم با گیاهان و جانوران آن منطقه، مواد مغذی خاک و رشد گیاه هستند. این نوع ارزیابی که بنام تحلیل اکوسیستم های کشاورزی نامیده می شود نخستین بار در تایلند مورد استفاده قرار گرفت. در این نوع ارزیابی، مزرعه مورد بررسی قرار می گیرد و ویژگی های خانوارها، عوامل منطقه ای، ملی و حتی بین المللی که احتمال تأثیرگذاری در جوامع کشاورزی را دارند، تحلیل می شوند.

مطالعات ارزیابی اثرات بهداشتی (HIA)

HIA فرآیندی است که به ارزیابی اثرات بالقوه سلامت یک طرح، پروژه یا سیاست قبل از ساخت یا اجرا کمک می کند. HIA تأثیرات و ملاحظات بالقوه مثبت و منفی سلامت عمومی را در فرآیند تصمیم‌ گیری برای طرح‌ ها، پروژه ‌ها و سیاست ‌هایی که خارج از عرصه‌ های سنتی بهداشت عمومی مانند حمل ‌و نقل و استفاده از زمین هستند، به همراه دارد. HIA توصیه های عملی برای افزایش اثرات مثبت بر سلامت و به حداقل رساندن اثرات منفی بر سلامتی ارائه می دهد. فرآیند این ارزیابی شامل موارد ذیل می باشد:

1-  ارزیابی اثرات اولیه بر پارامترهای محیط زیست

2- ارزیابی اثرات دوم و سوم بر پارامترهای محیط زیست

3- غربالگری پارامترهای تحت تأثیر در محیط برای مشخص نمودن اهمیت بهداشتی آن

4- پیش بینی چگونگی اثرگذاری پروژه بر جمعیت از طریق عوامل بهداشتی

5- پیش بینی اندازه اثر بر گروه های در معرض خطر بهداشتی

6- محاسبه اثرات بهداشتی پیش بینی شده بر مرگ و میر و تولد

7- مشخص نمودن اهمیت اثرات بهداشتی ناسازگار

8- شناسایی اقدامات اصلاحی برای جلوگیری یا کاهش اثرات بهداشتی مهم و ناسازگار

9- تصمیم گیری نهایی در مورد اجرای پروژه

ارزیابی اثرات اکولوژیکی

ارزیابی اثرات اکولوژیکی (ECIA) فرآیندی است برای شناسایی، کمی کردن و ارزیابی اثرات بالقوه اقدامات مرتبط با توسعه یا سایر اقدامات پیشنهادی بر روی زیستگاه ‌ها، گونه ‌ها و اکوسیستم‌ ها. یکی از موارد مهم در این نوع ارزیابی، شناسایی و تعیین اثرات فشارهای محیط زیستی بر موجودات زنده، اثر فعالیت های یک پروژه پیشنهادی است. اثرات مختلف روانی، فیزیولوژیکی، رفتاری، باروری، ژنتیکی، مرگ و سرطان در این نوع مطالعات باید مورد شناسایی قرار گیرند.

ارزیابی اثرات فناوری (TA)

ارزیابی فناوری (TA) به شناسایی و ارزیابی زودهنگام تأثیرات احتمالی تغییرات فناوری و برنامه ‌های کاربردی، به عنوان خدماتی برای سیاست‌ گذاری و تصمیم ‌گیری به طور کلی اشاره دارد. این نوع ارزیابی، تحلیل و مشخص نمودن اثرات یک فناوری بر سلامت انسان، منابع طبیعی و اکوسیستم ها را بر عهده دارد و در سطح ملی و جهانی کاربرد دارد.

ارزیابی جامع زیست محیطی (تلفیقی)

ارزیابی جامع زیست محیطی، به عنوان روشی جهت تصمیم گیری خط مشی و اطمینان از سالم و پایدار بودن گزینه‌ های پروژه مورد بررسی از نظر زیست ‌محیطی است.

ارزیابی محیط زیستی جامع دارای چهار ویژگی به شرح زیر است:

1- تلفیق با فرآیندهای تصمیم گیری محلی یا ملی

2- تلفیق با دیگر رویکرد ها و ابزارهای مدیریت محیط زیست

3- تلفیق با فرآیند ارزشیابی

4- تلفیق با اثرات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و محیط زیستی