روش های زیادی وجود دارد که به وسیله آنها می توانیم تأثیر یک پروژه را بر روی محیط زیست و اجزای مختلف آن ارزیابی کنیم. ساده ترین این روش ها چک لیست ها هستند که قبلاً به آن پرداخته ایم.

چک لیست ها خیلی فرم ساده و ابتدایی دارند به همین دلیل نمی توانند برای پروژه های بزرگ استفاده شوند. یک مرحله بالاتر از چک لیست ها، فرم ماتریس ارزیابی تاثیر در EIA است.

روش ماتریس چارچوبی را برای تعامل بین فعالیت های پروژه و اثرات زیست محیطی آنها فراهم می کند. ماتریسی از تعاملات بالقوه با ترکیب دو لیست (قرار دادن یکی در محور عمودی و دیگری در محور افقی) تولید می شود. می تواند میزان تأثیر فعالیت های پروژه بر منابع زیست محیطی را ارزیابی کند.

آیا ماتریس ها بهتر از چک لیست ها هستند؟

چک لیست ها معمولا طولانی هستند و برای توصیف تأثیر یا نوشتن آن با کلمات به کار زیادی نیاز است. در ماتریس‌ ها، این ابهام و کار اضافی با وارد کردن جنبه کمی در ارزیابی تأثیر برطرف می‌ شود.

هنگامی که چندین سطح از تأثیرات را به صورت توصیفی ارزیابی می کنیم، چک لیست گیج کننده می شود. این در ماتریس ها تا حدودی با کمک ماتریس های سفارشی حل می شود.

ماتریس ها به صورت عمومی و به عبارتی همه جانبه هستند، زیرا می توان از آنها برای پروژه های کوچک و بزرگ به طور یکسان استفاده کرد.

ماتریس ساده

این ماتریس به سادگی فهرستی از جنبه ها و فعالیت های زیست محیطی است که بر اساس آن ما تعیین می کنیم که آیا یک فعالیت اثر نامطلوب، بدون تأثیر یا تأثیر مفید خواهد داشت.

ماتریس های ساده برای موارد زیر مورد استفاده به کار گرفته می شوند:

– در مراحل اولیه EIA برای ارزیابی محدوده.

– برای شناسایی مناطقی که نیاز به تحقیقات بیشتر دارند.

– برای شناسایی تعاملات بین فعالیت های پروژه و محیطی خاص اجزاء.

ماتریس لئوپولد

ماتریس لئوپولد (Leopold) در سال 1971 طراحی شد. ماتریس لئوپولد یکی از دو شکل اصلی ماتریس مورد استفاده در EIA است.

ماتریس لئوپولد یک اندازه گیری کیفی از اثرات زیست محیطی/اجتماعی یک پروژه را در اختیار ما می گذارد. این ماتریس شامل فهرستی از 100 فعالیت پروژه در محور افقی و حدود 88 جنبه زیست محیطی/اجتماعی در محور عمودی است. جنبه های زیست محیطی ذکر شده در محور عمودی آنهایی هستند که احتمالاً تحت تأثیر هر یک از فعالیت های پروژه قرار می گیرند.

سلول های ماتریس با یک خط مورب تقسیم می شوند. تقسیم بالا برای توصیف میزان تأثیری که فعالیت بر جنبه زیست محیطی خواهد داشت و از تقسیم پایین برای توصیف اهمیت آن تأثیر استفاده می شود.

هر دو، بزرگی و اهمیت، در مقیاس 1 تا 10 رتبه بندی می شوند. این موضوع برای نقشه بردار است و بر اساس داده های پایه جمع آوری شده است. اگر سلولی تقسیم نداشته باشد به این معنی است که فعالیت بر جنبه محیطی تأثیری ندارد.

مزایا:

– ارتباط بین دو مجموعه از عوامل را به صورت تصویری توصیف می کند.

– برای رفع نیازهای پیشنهادی که در حال ارزیابی است، گسترش یافته یا قرارداد بسته شده است.

– شناسایی اثرات فازهای مختلف پروژه، ساخت، بهره برداری و غیره.

– به تفکیک تأثیرات خاص سایت از تأثیرات موثر بر منطقه کمک می کند.

معایب:

– تشخیص تأثیر مستقیم و غیرمستقیم دشوار است.

– پتانسیل قابل توجهی برای شمارش مضاعف تأثیرات وجود دارد.

– به صراحت ملاحظات مکانی یا زمانی را نشان نمی دهد.

– به اندازه کافی اثرات هم افزایی را برطرف نمی کند.

– سلول های ماتریس با استفاده از مسائل ذهنی کارشناس تکمیل می شوند. یعنی بر اساس برداشت ها، قضاوت ها و یا با استفاده از پایگاه های داده ای که در اختیار دارد.

ماتریس ایرانی

همانگونه که اشاره شد، ماتریس لئوپولد اولین بار توسط لئوپولد در سال 1971 جهت تجزیه و تحلیل اثرات محیط زیستی ارائه شد. سپس ماتریس لئوپولد با توجه به شرایط بومی ایران بازسازی و اصلاح گردید و به عنوان ماتریس لئوپولد ایرانی مورد استفاده کارشناسان ایرانی در زمینه ارزیابی قرار گرفت. از عمده ترین مزایای این ماتریس، می توان به جمع بندی اثرات منفی و مثبت پروژه در دو مرحله اجرا و پیاده سازی و بهره برداری اشاره نمود. ساختار ساده و قابلیت اجرای ارزیابی چند معیاره از مزایای این رویکرد به شمار می رود.

در این ماتریس برای هر سلول دو عدد در نظر گرفته می شود که یکی به دامنه یا شدت اثر و دیگری به اهمیت یا بزرگی اثر اشاره دارد.