نکات مهم در نگارش مطالعات بازار
مطالعات بازار یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های هر طرح امکان‌سنجی است که نقش کلیدی در موفقیت یا شکست پروژه‌ها ایفا می‌کند. در این مقاله به بررسی نکات مهمی که باید در نگارش این بخش مدنظر قرار گیرند، پرداخته‌ایم.
اهمیت مطالعات بازار در طرح امکان‌سنجی
مطالعات بازار مهم‌ترین بخش هر طرح امکان‌سنجی است، زیرا اگر تقاضا یا نیازی برای محصول تولیدی وجود نداشته باشد، انجام مطالعات فنی و مالی بی‌معنا خواهد بود. به‌علاوه، اگر مشخص شود که مازاد عرضه‌ای برای محصول در بازار هدف وجود دارد، باید از ادامه پروژه صرف‌نظر کرد. بنابراین، تحلیل دقیق تقاضا و عرضه در بازار هدف (داخلی یا خارجی) اساس هر تصمیم‌گیری است.
تقسیم‌بندی بخش عرضه
بخش عرضه در مطالعات بازار شامل دو بخش اصلی است: تولید داخلی و واردات. تنها در موارد خاصی، مثل تولید انحصاری محصولات (مانند خودرو یا دخانیات) یا محصولاتی که منع وارداتی دارند (مانند شکر تصفیه‌شده)، نیاز به بررسی همه‌جانبه عرضه وجود ندارد.
1. تولید داخلی
بررسی تولید داخلی شامل شناسایی ظرفیت تولید واحدهای فعال کشور می‌شود. در این بخش، استفاده از کد آیسیک که برای هر محصول تعریف شده، ضروری است. با این کد می‌توان آمار تولید داخلی را از سایت بهین‌یاب استخراج کرد.
- ظرفیت اسمی و عملی: ظرفیت اسمی محصولات توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه می‌شود، اما در عمل معمولاً 70 تا 90 درصد ظرفیت اسمی واقعی تولید می‌شود.
2. واردات
میزان واردات محصولات با استفاده از کد تعرفه گمرکی قابل ارزیابی است. این اطلاعات از طریق سایت اتاق بازرگانی تهران در دسترس بوده و میزان واردات سالانه برای هر محصول مشخص می‌شود.
جمع‌بندی
مجموع تولید داخلی و واردات، کل عرضه محصول در کشور را نشان می‌دهد.
نمونه عملی: صنعت چوب
به‌عنوان نمونه‌ای از تحلیل عرضه، در صنعت چوب ظرفیت عملی تولید حدود 70 درصد ظرفیت اسمی در نظر گرفته شده است. این روش تحلیل می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر صنایع نیز به کار رود.
مشکلات رایج در بررسی عرضه
1. آمار غیرشفاف
آمار ارائه‌شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت اغلب دقیق نیست و بسیاری از واحدهای معرفی‌شده به‌عنوان فعال، در واقع غیرفعال‌اند. برای پروژه‌های حساس، مانند صنایع پتروشیمی، باید تحقیقات میدانی انجام شود.
2. تفاوت در واحدهای اندازه‌گیری
واردات محصولات معمولاً بر اساس واحد کیلوگرم گزارش می‌شود، در حالی که آمار تولید داخلی ممکن است از واحدهای متفاوتی مانند مترمربع یا مترمکعب استفاده کند. این تفاوت نیاز به تبدیل دقیق واحدها دارد.
3. قاچاق محصولات
یکی دیگر از مشکلات عمده، نبود اطلاعات دقیق درباره میزان قاچاق محصولات است. به‌عنوان مثال، میزان دقیق قاچاق سیگار مشخص نیست که این امر تحلیل عرضه را دشوار می‌کند.
نتیجه‌گیری
نگارش مطالعات بازار نیازمند تحلیل دقیق و همه‌جانبه‌ای از عرضه و تقاضاست. استفاده از منابع معتبر مانند کد آیسیک و کد تعرفه گمرکی، به همراه توجه به چالش‌هایی مانند آمار ناقص و تفاوت واحدهای اندازه‌گیری، از مهم‌ترین مواردی است که باید در نظر گرفته شوند. با اجرای درست این فرآیند، می‌توان به تصمیم‌گیری دقیق‌تری در خصوص اجرای طرح‌های اقتصادی دست یافت.
