مقدمه: برات، گذشته و آینده
برات یکی از اسناد تجاری قدیمی است که پیش از رواج چک، در معاملات مالی و پرداخت بدهی‌ها استفاده می‌شد. این سند تجاری به افراد امکان می‌داد تا بدون نیاز به پول نقد، بدهی‌های خود را مدیریت کنند. با گسترش فناوری و نیاز به کاهش هزینه‌های کاغذ و ملزومات مرتبط، نسخه الکترونیکی برات به عنوان راهکاری نوین معرفی شده است.
ماهیت و ویژگی‌های برات الکترونیکی
برات الکترونیکی، نسخه دیجیتال اسناد تجاری است که تمامی ویژگی‌های قانونی برات کاغذی را حفظ کرده و به شکل الکترونیکی اجرا می‌شود. در این سند، فرد صادرکننده به فردی دیگر دستور می‌دهد که مبلغ مشخصی را در موعد مقرر به شخص ثالث پرداخت کند. این روش، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، سرعت و شفافیت بیشتری را در معاملات مالی فراهم می‌آورد.
دلایل حرکت به سمت برات الکترونیکی
- کاهش هزینه‌ها:
واردات کاغذ و سایر ملزومات تولید برات کاغذی هزینه‌های ارزی و ریالی زیادی برای دولت ایجاد می‌کند. - افزایش کارایی:
فرآیند الکترونیکی کردن اسناد مالی، سرعت و دقت در مدیریت منابع مالی را افزایش می‌دهد. - شفافیت و امنیت:
برات الکترونیکی با استفاده از سامانه‌های دیجیتال، امکان تقلب را کاهش داده و شفافیت در تراکنش‌ها را تضمین می‌کند.
انواع برات الکترونیکی
برات الکترونیکی در سه نوع اصلی تعریف شده است:
1. برات تضمینی
این نوع برات به وسیله بانک صادر می‌شود و ضمانت پرداخت بدهی افراد حقیقی یا حقوقی را به فروشندگان یا خریداران کالا و خدمات فراهم می‌کند. ویژگی‌های اصلی برات تضمینی:
- تعهد غیرقابل برگشت بانک به پرداخت مبلغ مشخص.
- کاربرد در بخش‌های تولیدی، بازرگانی و خدماتی.
2. برات وصولی
براتی است که بانک به‌عنوان تضمین بازپرداخت تسهیلات در اختیار مشتریان قرار می‌دهد. مشخصات این نوع برات:
- مشتریان با پشت‌نویسی، وجه آن را به بانک واگذار می‌کنند.
- تا زمان وصول وجه یا بازگشت اسناد، در حساب‌های انتظامی نگهداری می‌شود.
- بانک هزینه کارمزد و سایر هزینه‌های مرتبط را دریافت می‌کند.
3. برات خریدار
این نوع برات شامل اسنادی است که نشان‌دهنده انجام یک معامله تجاری یا دین واقعی هستند و برای خرید کالا یا خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برات الکترونیکی در تأمین مالی زنجیره‌ای
برات الکترونیکی به‌عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی زنجیره‌ای طراحی شده است. این ابزار بر اساس «دستورالعمل ارائه خدمات تأمین مالی زنجیره‌ای توسط مؤسسات اعتباری» در سال 1400 ایجاد شده و شامل موارد زیر است:
- قبولی برات: تشریح شرایط پذیرش برات توسط بنگاه‌ها.
- تنزیل برات: امکان تخفیف نرخ و انتقال اسناد بین اعضای زنجیره تأمین.
- انتقال برات: تسهیل جابه‌جایی اسناد بین بنگاه‌های عضو زنجیره.
شیوه‌نامه اجرایی این ابزار پس از تصویب کمیسیون اعتباری بانک مرکزی و تأیید هیئت عامل، به بانک‌های کشور ابلاغ شده است.
دستورالعمل‌های مرتبط
برات الکترونیکی تحت چارچوب دستورالعمل‌های مشخصی ارائه می‌شود که شرایط و نحوه ارائه خدمات توسط مؤسسات اعتباری را تعیین می‌کند. این دستورالعمل‌ها با هدف ساماندهی تأمین مالی زنجیره‌ای و افزایش کارآمدی در مدیریت مالی تدوین شده‌اند.
نتیجه‌گیری
برات الکترونیکی، تحولی اساسی در نظام مالی کشور است که با کاهش هزینه‌ها، افزایش شفافیت و تسهیل فرآیندهای مالی، جایگزینی مناسب برای نسخه‌های کاغذی است. این ابزار مدرن می‌تواند به‌عنوان بخش مهمی از راهکارهای تأمین مالی زنجیره‌ای، نقش مؤثری در توسعه اقتصادی کشور ایفا کند.
