مناطق آزاد تجاری و صنعتی ایران از جمله مهم‌ترین ابزارهای توسعه اقتصادی و جلب سرمایه‌گذاری خارجی به شمار می‌روند. این مناطق با قوانین خاص اقتصادی، تجاری و معافیت‌های مالیاتی، بستری مناسب برای توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال فراهم می‌کنند. در ادامه به معرفی مناطق آزاد ایران و وضعیت آن‌ها پرداخته می‌شود.
مناطق آزاد فعال ایران
مناطق آزاد فعال ایران با بهره‌گیری از زیرساخت‌های مناسب، نقش بسزایی در توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کنند. این مناطق عبارت‌اند از:
- منطقه آزاد کیش
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1369
- استان: هرمزگان
- منطقه آزاد قشم
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1369
- استان: هرمزگان
- منطقه آزاد چابهار
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1369
- استان: سیستان و بلوچستان
- منطقه آزاد اروند
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1382
- استان: خوزستان
- منطقه آزاد ارس
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1382
- استان: آذربایجان شرقی
- منطقه آزاد انزلی
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1382
- استان: گیلان
- منطقه آزاد ماکو
- وضعیت: فعال
- سال تأسیس: 1389
- استان: آذربایجان غربی
مناطق آزاد تازه‌تأسیس ایران
از سال 1400، تعدادی از مناطق آزاد جدید با هدف توسعه متوازن و حمایت از استان‌های کمتر برخوردار به تصویب رسیدند. این مناطق عبارت‌اند از:
- منطقه آزاد اینچه برون (استان گلستان)
- منطقه آزاد بوشهر (استان بوشهر)
- منطقه آزاد مهران (استان ایلام)
- منطقه آزاد اردبیل (استان اردبیل)
- منطقه آزاد سیستان (استان سیستان و بلوچستان)
- منطقه آزاد قصر شیرین (استان کرمانشاه)
- منطقه آزاد بانه – مریوان (استان کردستان)
- منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) (استان تهران)
مناطق آزاد غیر فعال و تصویب‌نشده
تعدادی از مناطق آزاد نیز به دلایل مختلف هنوز فعال نشده یا در مرحله تصویب قرار دارند:
مناطق غیر فعال
- منطقه آزاد مکران
- سال تأسیس: 1395
- استان‌ها: سیستان و بلوچستان و هرمزگان
مناطق تصویب‌نشده
- منطقه آزاد جاسک (هرمزگان)
- منطقه آزاد مازندران (مازندران)
- منطقه آزاد سرخس و دوغارون (خراسان رضوی)
مزایای مناطق آزاد تجاری و صنعتی
مناطق آزاد تجاری و صنعتی ایران با ارائه مزایای گوناگون، به توسعه اقتصادی کشور کمک می‌کنند. از جمله این مزایا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معافیت‌های مالیاتی: معافیت از مالیات بر درآمد و دارایی برای مدت مشخص
- جذب سرمایه‌گذاری خارجی: فراهم کردن محیطی امن و جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی
- تسهیل صادرات و واردات: کاهش موانع تجاری و گمرکی
- ایجاد اشتغال: اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم در مناطق مختلف کشور
- تقویت زیرساخت‌ها: توسعه حمل‌ونقل، انرژی و سایر زیرساخت‌ها
چالش‌ها و فرصت‌ها
چالش‌ها
- عدم هماهنگی مناسب بین نهادهای دولتی
- ضعف زیرساخت‌های اولیه در برخی مناطق
- تأخیر در بهره‌برداری از مناطق تازه‌تأسیس
فرصت‌ها
- استفاده از ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای
- توسعه تعاملات تجاری بین‌المللی
- ایجاد زنجیره‌های تولید و تجارت
مناطق آزاد ایران با پتانسیل‌های فراوان می‌توانند موتور محرکه‌ای برای توسعه اقتصادی و رفع محرومیت در استان‌های مختلف باشند. با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های دولتی، این مناطق می‌توانند نقش پررنگ‌تری در اقتصاد ملی ایفا کنند.
لیست مناطق آزاد تجاری و صنعتی ایران
| عنوان | وضعیت | تاسیس | استان |
| منطقه آزاد کیش | فعال | 1369 | هرمزگان |
| منطقه آزاد اروند | فعال | 1382 | خوزستان |
| منطقه آزاد ارس | فعال | 1382 | آذربایجان شرقی |
| منطقه آزاد ماکو | فعال | 1389 | آذربایجان غربی |
| منطقه آزاد قشم | فعال | 1369 | هرمزگان |
| منطقه آزاد انزلی | فعال | 1382 | گیلان |
| منطقه آزاد چابهار | فعال | 1369 | سیستان و بلوچستان |
| منطقه آزاد اینچه برون | تازه تاسیس | 1400 | گلستان |
| منطقه آزاد بوشهر | تازه تاسیس | 1400 | بوشهر |
| منطقه آزاد مهران | تازه تاسیس | 1400 | ایلام |
| منطقه آزاد اردبیل | تازه تاسیس | 1400 | اردبیل |
| منطقه آزاد سیستان | تازه تاسیس | 1400 | سیستان |
| منطقه آزاد قصر شیرین | تازه تاسیس | 1400 | کرمانشاه |
| منطقه آزاد بانه – مریوان | تازه تاسیس | 1400 | کردستان |
| منطقه آزاد شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) | تازه تاسیس | 1400 | تهران |
| مکران | غیر فعال | 1395 | سیستان و بلوچستان و هرمزگان |
| منطقه آزاد جاسک | تصویب نشده | – | هرمزگان |
| منطقه آزاد مازندران | تصویب نشده | – | مازندران |
| منطقه آزاد سرخس و دوغارون | تصویب نشده | – | خراسان رضوی |
