مقایسه مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی در ایران از منظر ماهیت

علاوه بر امتیازات و مقررات، می‌توان مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را از منظر ماهیت و جایگاه هر کدام مورد بررسی قرار داد که در این بخش به آن می‌پردازیم. به عنوان مثال همانگونه که در جدول زیر مشاهده می‌گردد، مناطق ویژه دارای وسعت محدود بوده و خارج از نقاط مسکونی واقع شده‌اند اما مناطق آزاد غالبا دارای وسعت زیاد و شامل نقاط مسکونی هستند. همچنین مناطق ویژه اغلب در سراسر کشور و با فاصله از مرزهای سرزمینی واقع شده‌اند اما اغلب مناطق آزاد (به جز فرودگاه امام) در مجاورت نقاط مرزی کشور هستند.

در جدول زیر سایر تفاوت‌های ماهوی مناطق آزاد و ویژه را ملاحظه نمایید:

عنوان

منطقه آزاد تجاری-صنعتی

منطقه ویژه اقتصادی
حوزه فعالیت عام

(تجاری و صنعتی)

 خاص
تبصره ۱ ماده ۱: در مناطق ویژه اقتصادی که برای فعالیت‌های معین ایجاد شده‌اند، تعیین محدوده جغرافیایی، طرح جامع و کالبدی، نوع و حدود فعالیت مجاز هر یک از آنها به موجب این قانون و با پیشنهاد دبیرخانه و تصویب هیأت وزیران خواهد بود.
وسعت زیاد محدود
میانگین وسعت مناطق آزاد در ایران حدود ۸۱ هزار هکتار است. میانگین وسعت مناطق ویژه در ایران حدود ۵ هزار هکتار است.
موقعیت غالبا در مناطق مرزی کلیه نقاط کشور
به جز منطقه آزاد فرودگاه امام خمینی (ره)، مابقی مناطق آزاد در مرزهای کشور واقع شده است. بیش از نیمی از مناطق ویژه اقتصادی مصوب، در نقاط و استان‌های غیر مرزی کشور وجود دارند.
مناطق مسکونی شامل مناطق مسکونی شهری و روستایی فاقد مناطق مسکونی
تعداد کم زیاد
۹ منطقه آزاد مصوب در کشور وجود دارد (۷ منطقه فعال) و لوایح افزایش ۱۰ منطقه آزاد دیگر در مجلس در حال بررسی است. ۶۷ منطقه ویژه مصوب در کشور وجود دارد (۳۰ منطقه فعال) که طرح‌ها و لوایح افزایش حدود ۱۵۰ منطقه ویژه اقتصادی دیگر در مجلس در حال بررسی است.
سازمان متولی دولتی خصوصی، شرکت‌های دولتی و یا غیردولتی
ماده ۶: سازمان توسط هیأت مدیره متشکل از سه یا پنج نفر اداره خواهد شد. اعضاء هیأت مدیره توسط هیأت وزیران انتخاب خواهند شد. مدیر‌عامل سازمان که ریاست هیأت مدیره را به عهده خواهد داشت، به موجب حکم ریاست جمهوری و از میان اعضاء هیأت مدیره منصوب و بالاترین مقام‌اجرایی در زمینه‌های اقتصادی و زیربنایی منطقه می‌باشد. ماده۳: تبصره ۱ – هیأت وزیران می‌تواند در صورت نیاز، سازمانی دولتی را به منظور اداره منطقه ویژه ایجاد نماید. اساسنامه این سازمان‌ها بنا به پیشنهاد دبیرخانه به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.

تبصره ۲ – تعیین سازمان مسؤول منطقه از بین اشخاص حقوقی غیر دولتی منوط به تملک (یا واگذاری رسمی دستگاه‌های دولتی ذی‌ربط) و تصرف اراضی واقع در محدوده منطقه ویژه مورد نظر توسط اشخاص حقوقی غیر دولتی، قبل از صدور مجوز هیأت وزیران می‌باشد. ضابطه تغییر سازمان مسؤل منطقه در چنین صورتی تابع قراردادی می‌باشد که با رعایت این قانون فی‌مابین دبیر خانه و سازمان منعقد می‌شود.
سایر امکان تردد خودرو پلاک منطقه آزاد، تردد مسافر، خرده فروشی کالا و … –