مقایسه مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی در ایران از منظر قوانین و امتیازات

در کشور ما ایران دو منطقه خاص برای فعالیت اقتصادی با امتیازات خاص وجود دارد:

منطقه اول: منطقه آزاد تجاری صنعتی

منطقه دوم: مناطق ویژه اقتصادی

گاه افکارعمومی و حتی سرمایه‌گذاران تعاریف و تفاوت‌های این دو منطقه را بدرستی نمی‌دانند، حال آن‌که قوانین و مقررات این مناطق با یکدیگر متفاوت است. هر دوی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با رویکرد رشد صنعت و اشتغال، جذب سرمایه‌های خارجی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات، دستیابی به فناوری پیشرفته، جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم و محرومیت‌زدایی تاسیس شده‌اند. با این حال کمیت و کیفیت مشوق‌هایی که در این مناطق به سرمایه‌گذاران ارائه می‌شود، باهم متفاوت است؛ به گونه‌ای که مشوق‌های فعالیت اقتصادی در مناطق آزاد بسیار جذاب‌تر از مناطق ویژه است.

مناطق آزاد تجاری – صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی هر دو از مقررات عمومی صادرات و واردات کشور مستثنی هستند. از جمله تفاوت‌های بارز این مناطق می‌توان به نبود کالای مسافری و خودروی پلاک منطقه در مناطق ویژه و همچنین تفاوت در میزان معافیت‌های مالیاتی اشاره کرد.

  • مناطق ویژه اقتصادی از حیث امتیازات و معافیت‌های گمرکی جهت واردات مواد اولیه، قطعات، ماشین‌آلات خط تولید و سایر موارد مصرفی واحدهای تولیدی و خدماتی مستقر در محدوده منطقه ویژه، مشابه مناطق آزاد تجاری صنعتی می‌باشند (مواد ۸ و ۲۰ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی و ماده ۱۴ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد).
  • در خصوص معافیت‌های مالیاتی، واحدهای مستقر در محدوده مناطق ویژه اقتصادی از ۵ تا ۱۳ سال از پرداخت مالیات معاف بوده (ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم) و این معافیت در مناطق آزاد تجاری صنعتی معادل ۲۰ سال از آغاز فعالیت است (ماده ۱۳ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد).
  • در حوزه مالیات بر ارزش افزوده نیز هر دو معاف هستند (ماده ۵۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده).
  • مقررات کار و اشتغال نیروی انسانی نیز در مناطق ویژه مشابه مناطق آزاد می‌باشد (ماده ۱۶ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی).
  • مناطق ویژه غالبا توسط بخش‌های تخصصی شامل شرکت‌های خصوصی، نهادهای عمومی غیردولتی و شرکت‌ها یا سازمان‌ها دولتی تخصصی اداره می‌شوند اما مناطق آزاد که اعضای هیات مدیره و مدیر عامل سازمان آن توسط شخص رییس جمهور و هیات وزیران تعیین می‌شود، بعضا به دلیل انتصابات سیاسی از تخصص کافی برخوردار نبوده و منجر به گسترش مداخله‌گری دولت می‌گردد.
  • بر اساس تبصره ۱ ماده ۱ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی، این مناطق غالبا برای فعالیت‌های معینی تشکیل می‌گردد؛ به عنوان مثال منطقه ویژه انرژی پارس (عسلویه) برای فعالیت‌های حوزه نفت گاز، منطقه ویژه پتروشیمی ماهشهر به منظور فعالیت‌های پتروشیمی و… ایجاد شده‌اند. لازم به ذکر است از حیث کارکرد و برخی از امتیازات، اغلب مناطق ویژه اقتصادی مشابه شهرک‌های صنعتی می‌باشند.

سایر تفاوت‌های مقرراتی را در جدول زیر مشاهده نمایید:

 

عنوان مناطق ازاد تجاری-صنعتی

(قانون چگونگی اداره مناطق آزاد)

 مناطق ویژه اقتصادی

(قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه)
مقررات گمرکی ورود کالا از خارج به منطقه: معاف از حقوق ورودی و تشریفات گمرکی

 

از منطقه به سرزمین اصلی: مطابق مقررات عمومی صادرات و واردات

 ورود کالا از خارج به منطقه: معاف از حقوق ورودی و تشریفات گمرکی

 

از منطقه به سرزمین اصلی: مطابق مقررات عمومی صادرات و واردات
ماده ۱۴: مبادلات بازرگانی مناطق با خارج از کشور پس از ثبت گمرکی از شمول مقررات صادرات و واردات مستثنی هستند و مقررات صدور و‌ ورود کالا و تشریفات گمرکی در محدوده هر منطقه به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید. مبادلات بازرگانی مناطق با سایر نقاط کشور اعم از مسافری و‌ تجاری تابع مقررات عمومی صادرات و واردات کشور می‌باشد. ماده ۸: مبادلات بازرگانی مناطق با خارج از کشور و یا با سایر مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد تجاری و صنعتی پس از ثبت در گمرک از حقوق گمرکی، سود بازرگانی و کلیه عوارض ورود و صدور تحت هر عنوان معاف بوده و مشمول محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های مقررات واردات و صادرات به استثنای محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های قانونی و شرعی نمی‌شود و مبادلات بازرگانی مناطق با سایر نقاط کشور به استثنای مناطق یاد شده در فوق تابع مقررات صادارات و واردات می‌باشد.

 

ماده ۲۰: محدوده مناطق ویژه اقتصادی جزو قلمرو گمرکی جمهوری اسلامی ایران نمی‌باشد و گمرک مکلف است با رعایت مفاد ماده (۸) این قانون در مبادی ورودی و خروجی آنها به منظور اعمال مقررات مربوط به صادرات و واردات استقرار یابد.
مالیات بر درآمد

(مالیات مستقیم)

 ‌ماده ۱۳: اشخاص حقیقی و حقوقی که در منطقه به انواع فعالیتهای اقتصادی اشتغال دارند، نسبت به هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه آزاد از‌تاریخ بهره‌برداری مندرج در مجوز به مدت بیست سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی موضوع قانون مالیاتهای مستقیم معاف خواهند بود و پس از ‌انقضاء بیست سال تابع مقررات مالیاتی خواهند بود که با پیشنهاد هیأت وزیران به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید. ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم: درآمد ابرازی ناشی از فعالیت‌های ‌تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای تولیدی یا معدنی که از تاریخ اجرای این ماده از طرف‌ وزارتخانه‌های ذی‌ربط برای آنها پروانه بهره‌برداری صادر یا قرارداد استخراج و فروش منعقد می‌شود و همچنین درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتلها و مراکز اقامتی گردشگری اشخاص یادشده که از تاریخ مذکور … به مدت پنج‌سال و در مناطق کمترتوسعه‌یافته به مدت ده‌سال با نرخ صفر مشمول مالیات می‌باشد.

 

پ- دوره برخورداری محاسبه مالیات با نرخ صفر برای واحدهای اقتصادی مذکور موضوع این ماده واقع در شهرک‌های صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی به مدت دو سال و در صورت استقرار شهرک‌های صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی در مناطق کمترتوسعه‌یافته، به مدت سه‌سال افزایش می‌یابد.
مالیات بر ارزش افزوده معاف از مالیات بر ارزش افزوده معاف از مالیات بر ارزش افزوده
از ماده ۵۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده: موارد زیر از شمول حکم این قانون مستثنی می باشد:

بخشنامه۵۴۴۰۹م۸۸/۵/۲۶ مالیات برارزش افزوده و عوارض مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی: ۱- مبادلات کالا و خدمات فی مابین اشخاص و فعالان اقتصادی مقیم در مناطق آزا د تجاری- صنعتی و ویژه اقتصادی، در داخل محدوده مناطق یاد شده، مشمول مالیات و عوارض موضوع قانون یاد شده نمی‌باشد. ۲- صادرات کالا ها و خدمات از مناطق مذکور به خارج از کشور و همچنین واردات کالا و خدمات خارج از کشور به مناطق یاد شده مشمول مالیات و عوارض موضوع قانون نمی‌باشد. ۳-واردات کالا و خدمات از مناطق یاد شده به قلمرو گمرکی کشور مشمول پرداخت مالیات و عوارض می‌باشد.
مبادله ارز آزادیِ ورود و خروج، خرید و فروش توسط هر شخص حقیقی و حقوقی مطابق مقررات سرزمین اصلی
آیین‌نامه اجرایی عملیات پولی بانکی در مناطق آزاد:

ماده ۹: خرید و فروش کلیه ارزها در مقابل ریال یا سایر ارزها و کلیه معلاملات و نقل و انتقالات ارزی در مناطق توسط اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد ‌است.

‌ماده ۱۰: نقل و انتقال کلیه ارزها از خارج از کشور به مناطق و از مناطق به خارج از کشور توسط اشخاص حقیقی و حقوقی آزاد است./ تبصره: نقل و انتقال ارز از سایر نقاط کشور توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به مناطق و بالعکس، تابع قوانین و مقررات ارزی کشور خواهد بود.
مالی و بانکی

(تاسیس بورس، بانک و بیمه داخلی و خارجی)

 دارای مقررات و امتیازات خاص مطابق مقررات سرزمین اصلی
ماده ۱۸: تأسیس بانک و مؤسسه اعتباری به صورت شرکت سهامی عام یا خاص با سهام با نام و اشتغال به عملیات بانکی و استفاده از عنوان بانک و‌ یا مؤسسه اعتباری در مناطق منحصراً طبق مفاد این قانون و آیین نامه اجرایی آن که توسط بانک مرکزی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید‌ انجام می‌شود./ تبصره ۱: تأسیس بانک و مؤسسه اعتباری ایرانی با سرمایه داخلی و خارجی در مناطق، موکول به پیشنهاد سازمان و تصویب اساسنامه آنها توسط ‌شورای پول و اعتبار و صدور مجوز از طرف بانک مرکزی است.

 

‌ماده ۲۸: تأسیس و فعالیت مؤسسات بیمه ایرانی با سرمایه داخلی و خارجی و شعب و نمایندگی آنها و مؤسسات کارگزاری بیمه در مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران مجاز و صرفاً تابع مقرراتی است که به پیشنهاد بیمه مرکزی ایران به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید./ تبصره: حکم مذکور در این ماده شامل شعب و نمایندگی مؤسسات خارجی و مؤسسات کارگزاری بیمه خارجی نیز خواهد بود.

 

ماده ۲۹: تأسیس و فعالیت بورس ها با سرمایه داخلی و خارجی در مناطق آزاد براساس مقررات مجاز و تابع آئین‌نامه‌ای است که ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون با پیشنهاد شورای عالی بورس و اوراق بهادار به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ورود اتباع خارجی بدون نیاز به اخذ روادید قبلی مطابق مقررات سرزمین اصلی
آیین نامه صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد:

ماده ۲: برای ورود مستقیم اتباع خارجی به مناطق از طریق مبادی ورودی و خروجی مجاز مناطق، تحصیل قبلی روادید ضروری نیست.
اختیارات سازمان منطقه ماده ۶۵ قانون احکام دائمی: مدیران سازمان‌های مناطق آزاد به نمایندگی از طرف دولت، بالاترین مقام منطقه محسوب می‌شوند و کلیه وظایف، اختیارات و مسؤولیت‌های دستگاههای اجرائی دولتی مستقر در این مناطق به ‌استثنای نهادهای دفاعی و امنیتی به‌عهده آنها است. صرفا در حوزه صدور مجوز و سایر موارد مرتبط با تولید و صنعت

(سازمان مسئول منطقه ویژه از بخش خصوصی نیز هستند)
اشتغال و نیروی انسانی دارای مقررات و امتیازات خاص دارای مقررات و امتیازات خاص
ماده ۱۲: امور مربوط به اشتغال نیروی انسانی و روابط کار، بیمه و تامین اجتماعی در منطقه براساس مقررات مصوب و جاری در مناطق آزاد تجاری – صنعتی خواهد بود. ماده ۱۲: امور مربوط به اشتغال نیروی انسانی و روابط کار، بیمه و تامین اجتماعی در منطقه براساس مقررات مصوب و جاری در مناطق آزاد تجاری – صنعتی خواهد بود.
سایر مقررات

(ثبت شرکت، استفاده از زمین و منابع ملی، منطقه ویژه انتظامی، مقررات راهنمایی‌ و رانندگی و … )

 دارای مقررات و امتیازات خاص مطابق مقررات سرزمین اصلی
*ثبت شرکت: تبصره ماده ۲۲: ثبت شرکت‌ها و مالکیت‌های صنعتی و معنوی در هر منطقه توسط سازمان آن منطقه انجام می‌شود.

*استفاده از زمین و منابع ملی: ماده ۲۴: نحوه استفاده از زمین و منابع ملی و ترتیب فروش یا اجاره آن به اتباع کشور در محدوده هر منطقه که در مالکیت دولت باشد طبق‌مقررات مصوب هیأت وزیران و با رعایت برنامه‌های عمرانی هر منطقه تعیین می‌گردد. سازمان هر منطقه مسئول اجرای مقررات مربوط خواهد بود.

*مقررات انتظامی: ماده ۴ بند د: تصویب مقررات امنیتی و انتظامی مناطق با تأیید فرماندهی کل قوا.