تصمیم گیری چند شاخصه و تکنیک‌های آن

تصمیم‌گیری چند شاخصه (Multiple Attribute Decision Making – MADM) یک رویکرد تحلیلی برای انتخاب بهترین گزینه از میان چندین گزینه با شاخص‌های متنوع است. این روش در بسیاری از مسائل پیچیده که شامل معیارهای متعارض و واحدهای اندازه‌گیری مختلف هستند، کاربرد دارد. در این مقاله، به معرفی انواع روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه و ویژگی‌های آن‌ها خواهیم پرداخت.

انواع تصمیم‌گیری چند شاخصه

تصمیم‌گیری چند شاخصه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

1. روش‌های جبرانی:
   در این روش‌ها، ضعف یک معیار می‌تواند با قدرت معیار دیگر جبران شود.
   مثال: روش تاپسیس و الکتره.
2. روش‌های غیرجبرانی:
   در این روش‌ها، معیارهای ضعیف قابل جبران نیستند.
   مثال: روش ویکور.

فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

تعریف و مراحل

فرایند تحلیل سلسله مراتبی (Analytic Hierarchy Process – AHP) که توسط ساعتی ابداع شد، یکی از مشهورترین روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره است. این روش از ساختار سلسله مراتبی و مقایسه زوجی استفاده می‌کند. مراحل آن شامل:

• تعریف هدف، معیارها، و گزینه‌ها.
• انجام مقایسه زوجی معیارها.
• محاسبه اوزان معیارها و گزینه‌ها.
• رتبه‌بندی گزینه‌ها.

نرم‌افزار مربوطه

برای محاسبه و تحلیل مسائل مربوط به AHP، نرم‌افزار EXPERT CHOICE استفاده می‌شود.

فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP)

ویژگی‌ها و ساختار

فرایند تحلیل شبکه‌ای (Analytic Network Process – ANP) تعمیم‌یافته AHP است که در آن تأثیرات متقابل بین معیارها و گزینه‌ها نیز در نظر گرفته می‌شود. این روش شامل:

• سلسله‌مراتب کنترلی: ارتباط بین هدف، معیارها و زیرمعیارها.
• شبکه ارتباطی: وابستگی میان معیارها و خوشه‌ها.

نرم‌افزار مربوطه

برای ANP از نرم‌افزار Super Decisions استفاده می‌شود.

روش SAW (Simple Additive Weighting)

تعریف و مراحل

روش SAW یک تکنیک ساده و مؤثر است که توسط مک‌کریمون در سال ۱۹۷۳ معرفی شد. مراحل این روش شامل:

1. کمی‌کردن ماتریس تصمیم‌گیری.
2. بی‌مقیاس‌سازی خطی مقادیر ماتریس.
3. ضرب مقادیر بی‌مقیاس در اوزان معیارها.
4. انتخاب گزینه با بیشترین امتیاز.

روش تاپسیس (TOPSIS)

تعریف و ویژگی‌ها

تاپسیس (Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution) بر شباهت گزینه‌ها به راه‌حل ایده‌آل مثبت و دوری از راه‌حل ایده‌آل منفی تمرکز دارد.

مراحل اجرای روش تاپسیس

1. تشکیل ماتریس تصمیم.
2. نرمال‌سازی ماتریس تصمیم.
3. تعیین راه‌حل ایده‌آل مثبت و منفی.
4. محاسبه فاصله هر گزینه از ایده‌آل‌ها.
5. محاسبه ضریب نزدیکی.
6. رتبه‌بندی گزینه‌ها.

روش الکتره (ELECTRE)

روش الکتره از فنون جبرانی است که برای ارزیابی گزینه‌ها با مقایسه زوجی بر اساس درجه توافق و درجه اختلاف طراحی شده است. این روش بر حذف و انتخاب سازگار با واقعیت تمرکز دارد و از آنالیز هماهنگی برای تحلیل داده‌ها استفاده می‌کند.

روش دیمتل (DEMATEL)

ویژگی‌ها و کاربردها

روش دیمتل (Decision Making Trial and Evaluation Laboratory) برای شناسایی روابط علی بین معیارها طراحی شده است. مزایای آن عبارتند از:

1. بررسی ارتباطات متقابل بین معیارها.
2. ساختاردهی عوامل پیچیده به گروه‌های علت و معلولی.

نتیجه فرآیند دیمتل

محصول نهایی، نقشه روابط تأثیر است که به درک بهتر تصمیم‌گیرنده کمک می‌کند.

روش‌های دیگر تصمیم‌گیری چند شاخصه

علاوه بر روش‌های مذکور، سایر تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه عبارتند از:

• روش ویکور (VIKOR): تأکید بر معیارهای جبرانی و حل تعارض‌ها.
• روش پرامتی (PROMETHEE): مقایسه گزینه‌ها با استفاده از شاخص‌های ترجیحی.
• روش آراس (ARAS) و کوپراس (COPRAS): برای تحلیل عملکرد گزینه‌ها.
• روش واسپاس (WASPAS) و مولتی‌مورا (MULTIMOORA): تکنیک‌های جامع برای ارزیابی معیارهای کمی و کیفی.
• روش شاخص انتخاب ارجحیت (PSI): استفاده از ماتریس وزن‌دهی.

نتیجه‌گیری

تصمیم‌گیری چند شاخصه با استفاده از روش‌های مختلف جبرانی و غیرجبرانی به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا در مواجهه با مسائل پیچیده، بهترین گزینه را انتخاب کنند. انتخاب روش مناسب بستگی به ماهیت مسئله، معیارها و روابط آن‌ها دارد.