اوراق مرابحه یکی از ابزارهای مالی اسلامی است که در سال‌های اخیر به دلیل مزایای متعدد و کارکردهای متنوع خود، مورد توجه قرار گرفته است. این اوراق بر مبنای قرارداد مرابحه طراحی شده و قابلیت استفاده در بازارهای مالی مختلف را دارد. در این مقاله، با مفهوم، ارکان، انواع و ویژگی‌های اوراق مرابحه آشنا خواهیم شد.
مرابحه: تعریفی ساده از قرارداد پایه
تعریف مرابحه:
مرابحه یک نوع قرارداد بیع است که در آن فروشنده، قیمت تمام‌شده کالا را به همراه جزئیات هزینه‌های مرتبط مانند حمل‌ونقل و نگهداری به خریدار اعلام می‌کند و مبلغ یا درصد مشخصی به‌عنوان سود به قیمت افزوده می‌شود.
ویژگی‌های قرارداد مرابحه:
- شفافیت در قیمت: فروشنده باید قیمت واقعی کالا و هزینه‌های جانبی را به خریدار اعلام کند.
- انعقاد به صورت نقد یا نسیه: قراردادهای مرابحه می‌توانند نقدی یا نسیه باشند، که در حالت نسیه معمولاً نرخ سود بالاتری لحاظ می‌شود.
اوراق مرابحه: تعریفی دقیق
اوراق مرابحه، اوراق بهاداری هستند که دارندگان آن به‌صورت مشاع مالک دارایی مالی (دین) ناشی از قرارداد مرابحه می‌شوند. این اوراق دارای بازدهی ثابت بوده و قابلیت معامله در بازار ثانویه را دارند.
مزایا:
- تأمین مالی برای بانی
- بازدهی مطمئن برای سرمایه‌گذاران
- قابلیت نقدشوندگی در بازار ثانویه
ارکان اوراق مرابحه
ارکان اصلی اوراق مرابحه شامل افراد و نهادهایی است که در فرآیند طراحی، اجرا و مدیریت این اوراق نقش دارند:
- بانی: شخص حقوقی که به منظور تأمین مالی اقدام به انتشار اوراق می‌کند.
- نهاد واسط (ناشر): واسطه‌ای که انتقال دارایی‌ها و انتشار اوراق را برعهده دارد.
- سرمایه‌گذاران: خریداران اوراق که با تأمین مالی بانی، مالکیت مشاع دارایی را کسب می‌کنند.
- امین: مسئول نظارت بر فرآیند اجرای اوراق به نمایندگی از سرمایه‌گذاران.
- شرکت تأمین سرمایه: واسطه بین ناشر و سرمایه‌گذاران برای تسهیل معاملات.
- عامل: بانک یا موسسه مالی که پرداخت‌های مربوط به اوراق را مدیریت می‌کند.
- ضامن: شخص حقوقی که بازپرداخت اصل و سود اوراق را تضمین می‌کند.
- حسابرس: نهاد ناظر بر صحت عملکرد مالی ناشر.
- بازارگردان: مسئول تنظیم عرضه و تقاضا و افزایش نقدشوندگی اوراق.
- ناظر: سازمان بورس و اوراق بهادار که مجوز انتشار اوراق را صادر می‌کند.
انواع اوراق مرابحه
1. اوراق مرابحه تأمین مالی
این نوع اوراق برای تأمین مالی پروژه‌های مشخص استفاده می‌شود.
- فرآیند اجرا:
- واسط اوراق را منتشر و وجوه جمع‌آوری می‌کند.
- کالای موردنیاز بانی را خریداری کرده و به‌صورت نسیه به او می‌فروشد.
- بانی در سررسید مبلغ نسیه را به دارندگان اوراق پرداخت می‌کند.
مثال:
دولت برای خرید آمبولانس‌های سیار، اوراق مرابحه‌ای با ارزش اسمی ۱۲۰۰ میلیارد ریال منتشر کرده و از این طریق بودجه لازم را تأمین می‌کند.
2. اوراق مرابحه تأمین نقدینگی
این اوراق برای رفع کمبود نقدینگی طراحی شده‌اند.
- ویژگی‌ها:
- واسط، دارایی بانی را به صورت نقد می‌خرد.
- همان دارایی را به صورت نسیه به بانی بازمی‌فروشد.
- بانی در سررسید مبلغ را به دارندگان اوراق پرداخت می‌کند.
مثال:
یک شرکت هواپیمایی با فروش نقدی یکی از هواپیماهای خود به واسط و خرید نسیه آن، ۱۰۰ میلیارد ریال نقدینگی مورد نیازش را تأمین می‌کند.
3. اوراق مرابحه تشکیل سرمایه شرکت‌های تجاری
این نوع اوراق برای تجهیز سرمایه شرکت‌ها و توسعه فعالیتهای تجاری به کار می‌رود.
- ویژگی‌ها:
- شرکت ناشر با فروش اوراق، وجوه سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری می‌کند.
- کالاهای موردنیاز را خریداری و به مصرف‌کنندگان نهایی می‌فروشد.
- سود حاصل بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌شود.
مثال:
فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای گسترش فعالیتهای خود، اوراق مرابحه منتشر کرده و سود حاصل را بین خریداران توزیع می‌کنند.
4. اوراق مرابحه رهنی
این نوع برای تبدیل مطالبات بانک‌ها و شرکت‌های لیزینگ به اوراق بهادار استفاده می‌شود.
- فرآیند اجرا:
- واسط، دیون حاصل از تسهیلات مرابحه را خریداری می‌کند.
- بانی تعهد می‌دهد که در سررسید مشخص، مبالغ اسمی دیون را به واسط پرداخت کند.
بازار ثانویه اوراق مرابحه
اوراق مرابحه قابلیت معامله در بازار ثانویه را دارند و از این طریق، نقدشوندگی بالایی ارائه می‌دهند.
- اوراق نوع اول، دوم و چهارم: قابلیت فروش با نرخ تنزیل.
- اوراق نوع سوم: فروش بر اساس مالکیت مشاع دارایی ناشر.
نتیجه‌گیری
اوراق مرابحه ابزاری کارآمد برای تأمین مالی دولت‌ها، بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های تجاری است. این ابزار با قابلیت‌های متنوع و تطابق با اصول فقهی، نقش مهمی در توسعه بازارهای مالی اسلامی دارد. با این حال، بررسی‌های دقیق فقهی و نظارت‌های مستمر برای جلوگیری از اشکالات احتمالی در معاملات، اهمیت بسیاری دارد.
