روش دلفی یکی از تکنیک‌های ساختاریافته برای پیش‌بینی و ارزیابی ریسک است که به‌ویژه در پروژه‌های پیچیده و آینده‌نگر به کار می‌رود. این روش، از مشارکت گروهی از خبرگان و کارشناسان در چندین دوره پرسشنامه استفاده می‌کند و نتایج هر دور را برای دستیابی به اجماع گروهی تحلیل و بازخورد می‌دهد. تاریخچه این روش به دهه ۱۹۵۰ بازمی‌گردد و توسط اولاف هلمر و نورمن دالکی از شرکت رند توسعه یافت. نام این روش برگرفته از اوراکل دلفی، پیشگوی معروف یونان باستان، است.
فرآیند روش دلفی
۱. انتخاب گروه خبرگان
- ابتدا، یک تسهیل‌کننده گروهی از کارشناسان مرتبط با موضوع را انتخاب می‌کند.
- شرکت‌کنندگان براساس تجربه، دانش تخصصی و زمینه تحقیقاتی انتخاب می‌شوند.
۲. ارسال پرسشنامه اولیه
- به هر کارشناس پرسشنامه‌ای شامل سوالات مرتبط با موضوع ارسال می‌شود.
- سوالات بر اساس تجربه، نظرات شخصی یا تحقیقات قبلی پاسخ داده می‌شوند.
۳. تجمیع نظرات
- نظرات جمع‌آوری‌شده توسط تسهیل‌کننده دسته‌بندی و تحلیل می‌شوند.
- نتایج دور اول به همراه بازخورد جمعی برای اصلاح نظرات ارسال می‌شود.
۴. تکرار دورهای پرسشنامه
- این فرآیند تا رسیدن به اجماع تکرار می‌شود.
- در هر دور، کارشناسان می‌توانند پاسخ‌های خود را بر اساس بازخورد دیگران تعدیل کنند.
مزایای روش دلفی
الف) ایجاد محیط بی‌طرف
- ناشناس بودن: جلوگیری از تاثیر افراد مسلط بر گروه و کاهش فشار اجتماعی.
- بی‌قضاوتی: کارشناسان می‌توانند آزادانه نظرات خود را بیان کنند.
ب) مدیریت مؤثر نظرات
- کنترل بازخورد: تسهیل‌کننده اختلافات را مدیریت و بهبود دیدگاه‌ها را تسهیل می‌کند.
- صرفه‌جویی زمانی و هزینه‌ای: نیازی به جلسات حضوری نیست.
ج) جمع‌آوری داده‌های متنوع
- منابع متنوع: تکنیک دلفی دیدگاه‌های مختلفی از متخصصان ارائه می‌دهد.
- کاهش سوگیری: تمرکز بر تحلیل چندجانبه به جای تکیه بر یک نظر.
معایب روش دلفی
۱. محدودیت‌های روش‌شناختی
- فقدان معیارهای دقیق برای ارزیابی اعتبار نتایج.
- امکان تفاوت در پاسخ‌ها حتی در میان کارشناسان خبره.
۲. زمان‌بر بودن
- فرآیند تکرار پرسشنامه‌ها ممکن است طولانی و پرهزینه باشد.
- نیاز به تعهد مداوم کارشناسان به پاسخ‌گویی در چندین مرحله.
۳. عدم تعامل مستقیم
- محدودیت در بحث و گفت‌وگو میان کارشناسان.
- کاهش تبادل مستقیم ایده‌ها که می‌تواند اجماع را بهبود بخشد.
۴. نتایج غیرقطعی
- اجماع گروهی لزوماً به معنای دستیابی به پاسخ صحیح نیست.
کاربردهای روش دلفی
موارد استفاده:
- بررسی مسائل پیچیده: زمانی که پاسخ مشخصی برای مشکل وجود ندارد.
- پنهان ماندن هویت: مناسب برای موضوعات حساس یا بحث‌برانگیز.
- تعداد زیاد مشارکت‌کنندگان: در شرایطی که تعامل چهره‌به‌چهره دشوار است.
نمونه‌ها:
- توسعه پروژه‌ها: پیش‌بینی موفقیت پروژه‌های نرم‌افزاری و شناسایی ریسک‌ها.
- استراتژی‌های مالی: ارزیابی خرید کسب‌وکار و شناسایی گام‌های بعدی سرمایه‌گذاری.
نکات عملی برای موفقیت در روش دلفی
۱. ارزیابی‌های اولیه
- شناسایی دقیق مشکلات و تهدیدات قبل از شروع فرآیند.
۲. تامین منابع
- اطمینان از ظرفیت کافی برای کارشناسان و برنامه‌ریزی مالی مناسب.
۳. تنظیم پرسشنامه
- طراحی سوالات موثر با هدف کاهش ابهام و شفاف‌سازی اهداف پروژه.
۴. نظارت و پیگیری
- بررسی دقیق اجرای برنامه‌ها و تطبیق نتایج با اهداف تعیین‌شده.
نتیجه‌گیری
روش دلفی، ابزاری قدرتمند برای جمع‌آوری نظرات کارشناسان و رسیدن به اجماع گروهی در مواجهه با عدم قطعیت‌ها است. این تکنیک با وجود محدودیت‌ها، به دلیل قابلیت شفاف‌سازی و تجمیع دیدگاه‌های مختلف، به‌ویژه در ارزیابی ریسک پروژه‌ها، بسیار مؤثر است. استفاده از این روش در حوزه‌های متنوع از جمله مدیریت پروژه، مالی و فناوری، نشان‌دهنده کاربرد گسترده و اهمیت آن در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک است.
