تجزیه و تحلیل خطر (Hazard) و عملکرد (Operability Analysis) که به اختصار به آن HAZOP می گویند، یک تکنیک ساختاریافته و سیستماتیک برای بررسی سیستم و مدیریت ریسک است. به طور خاص، HAZOP اغلب به عنوان تکنیکی برای شناسایی خطرات بالقوه در یک سیستم و شناسایی مشکلات عملکردی که ممکن است منجر به محصولات ناسازگار شود، استفاده می شود. HAZOP مبتنی بر نظریه ای است که فرض می کند رویدادهای خطر ناشی از انحراف از اهداف طراحی یا عملیاتی است. شناسایی این گونه انحراف ها با استفاده از مجموعه ای از “کلمات راهنما” به عنوان فهرستی سیستماتیک از دیدگاه های انحراف تسهیل می شود. این رویکرد یک ویژگی منحصر به فرد روش HAZOP است که به تحریک تخیل اعضای تیم در هنگام بررسی انحرافات احتمالی کمک می کند.

به عنوان یک ابزار ارزیابی ریسک، HAZOP اغلب به شرح زیر است:

– تکنیک طوفان فکری

– ابزار ارزیابی کیفی ریسک

– یک ابزار ارزیابی ریسک استقرایی، به این معنی که یک رویکرد شناسایی ریسک “از پایین به بالا” است، که موفقیت در آن به توانایی متخصصان موضوع (SMEs) برای پیش‌بینی انحرافات بر اساس تجربیات گذشته و تخصص موضوعی کلی متکی است.

راهنمای مدیریت ریسک کیفیت، استفاده از HAZOP (در میان سایر ابزارهای مجاز) را برای مدیریت ریسک کیفیت دارویی تأیید می کند. علاوه بر کاربرد آن در مدیریت ریسک کیفیت، HAZOP معمولاً در ارزیابی ریسک برای کاربردهای ایمنی و بهداشت صنعتی و محیطی استفاده می شود.

کاربرد موفقیت آمیز هر مدل مدیریت ریسک مستلزم آن است که ابزارها در هماهنگی با فرآیند مدیریت ریسک کیفیت کلی استفاده شوند. این راهنما اصول HAZOP را در چارچوب فرآیند پذیرفته شده مدیریت ریسک کیفیت شامل ارزیابی ریسک، کنترل ریسک، بررسی ریسک و ارتباطات ارائه می‌کند و در نظر گرفته شده است که دستورالعمل‌های موجود در استاندارد بین‌المللی را تکمیل کند (نه جایگزین یا تکرار کند).

تعاریف

هنگام توصیف روش HAZOP، تعاریف زیر مفید هستند:

خطر – منبع بالقوه آسیب. انحراف از طراحی یا هدف عملیاتی ممکن است خطری ایجاد کند. خطرات، کانون مطالعات HAZOP هستند و باید توجه داشت که یک خطر به طور بالقوه می تواند به اشکال متعدد به آسیب منجر شود.

آسیب – صدمه جسمی یا آسیب به سلامت افراد یا آسیب به اموال یا محیط زیست. آسیب پیامد وقوع یک خطر است و ممکن است اشکال مختلفی داشته باشد: ایمنی بیمار یا کاربر، ایمنی کارکنان، خطرات تجاری، خطرات نظارتی، خطرات زیست محیطی و غیره.

ریسک – ترکیبی از احتمال وقوع آسیب و شدت آن آسیب. به معنای دقیق، “ریسک” همیشه به طور صریح در مطالعات HAZOP شناسایی نمی شود زیرا روش اصلی نیازی به شناسایی (که به عنوان رتبه بندی نیز نامیده می شود) از احتمال یا شدت آسیب ندارد. با این حال، تیم های ارزیابی ریسک ممکن است برای تعیین کمیت بیشتر و اولویت بندی ریسک ها در صورت نیاز، این عوامل را رتبه بندی کنند.

کاربردها

HAZOP برای ارزیابی خطرات در تاسیسات، تجهیزات و فرآیندها مناسب است و قادر است سیستم ها را از منظرهای متعدد ارزیابی کند:

طرح

– ارزیابی قابلیت طراحی سیستم برای مطابقت با مشخصات کاربر و استانداردهای ایمنی

– شناسایی نقاط ضعف در سیستم ها

محیط های فیزیکی و عملیاتی

– ارزیابی محیط برای اطمینان از موقعیت مناسب، پشتیبانی، سرویس دهی، نگهداری و غیره سیستم.

کنترل های عملیاتی و رویه ای

– ارزیابی کنترل های مهندسی شده (مثلاً اتوماسیون)، توالی عملیات، کنترل های رویه ای (مثلاً: تعاملات انسانی) و غیره.

– ارزیابی حالت های عملیاتی مختلف – راه اندازی، آماده به کار، عملکرد عادی، حالت های ثابت و ناپایدار، خاموش شدن عادی، خاموش شدن اضطراری و غیره.

مزایا

– هنگام رویارویی با خطراتی که تعیین کمیت آنها دشوار است مفید است

  • خطراتی که ریشه در عملکرد و رفتار انسان دارد
  • خطراتی که تشخیص، تجزیه و تحلیل، جداسازی، شمارش، پیش‌بینی و غیره دشوار است.
  • روش‌شناسی شما را مجبور نمی‌کند که صریحاً احتمال وقوع انحراف، شدت ضربه یا توانایی تشخیص را رتبه‌بندی یا اندازه‌گیری کنید.

– روش طوفان فکری داخلی

– روش شناسی سیستماتیک و جامع

– ساده تر و شهودی تر از سایر ابزارهای رایج مدیریت ریسک

معایب

– هیچ وسیله ای برای ارزیابی خطرات مربوط به تعامل بین بخش های مختلف یک سیستم یا فرآیند وجود ندارد

– بدون رتبه بندی ریسک یا قابلیت اولویت بندی

  • تیم ها ممکن است به صورت اختیاری چنین قابلیت هایی را در صورت لزوم ایجاد کنند

– هیچ وسیله ای برای ارزیابی اثربخشی کنترل های موجود یا پیشنهادی (تدابیر ایمنی) وجود ندارد.

  • ممکن است برای این منظور نیاز به ارتباط HAZOP با سایر ابزارهای مدیریت ریسک (مانند HACCP) باشد.