ارزیابی ریسک به روش PHA

ارزیابی ریسک به روش PHA

تجزیه و تحلیل مخاطرات مقدماتی (Preliminary Hazard Analysis یا PHA) یک روش نیمه‌کمی برای شناسایی و ارزیابی خطرات بالقوه در مراحل اولیه طراحی سیستم‌هاست. این روش، به‌عنوان یکی از ابزارهای حیاتی مدیریت ریسک، به تشخیص و کنترل خطرات احتمالی کمک می‌کند. در ادامه، ساختار و مراحل این تحلیل بررسی می‌شود.

PHA چیست؟

PHA یک فرآیند نیمه‌کمی است که به شناسایی و طبقه‌بندی خطرات در مراحل اولیه طراحی سیستم کمک می‌کند. این تحلیل، نه تنها رویدادهای خطرناک را شناسایی می‌کند بلکه شدت، فراوانی و کنترل‌های مورد نیاز برای کاهش این خطرات را نیز مشخص می‌نماید. هدف اصلی PHA، ارائه ورودی برای تحلیل‌های عمیق‌تر و هدایت تیم طراحی به سمت کاهش ریسک است.

زمان مناسب برای استفاده از PHA

PHA به‌طور خاص در مراحل اولیه پروژه انجام می‌شود. استفاده‌های کلیدی آن عبارتند از:

1. مقایسه مفاهیم اصلی سیستم: تحلیل اولیه برای شناسایی خطرات کلی.
2. تمرکز بر ریسک‌های اصلی: هدایت تیم به سمت مشکلات بحرانی.
3. ارائه ورودی برای تحلیل‌های دقیق‌تر: فراهم‌سازی داده‌های اولیه برای ارزیابی‌های پیشرفته.

ساختار PHA

1. پیش‌نیازهای PHA

• ایجاد تیم PHA: تیم باید شامل یک رهبر مجرب، فردی مسئول مستندسازی و اعضای با دانش تخصصی سیستم باشد. تعداد اعضا به پیچیدگی سیستم و اهداف تحلیل بستگی دارد.
• تعریف سیستم مورد تجزیه و تحلیل:
  • تعیین مرزهای سیستم.
  • توصیف سیستم با استفاده از ابزارهایی مانند نقشه‌های طراحی و نمودارهای جریان.
  • شفاف‌سازی ورودی‌ها، عملکردها و خروجی‌ها.
• بهره‌گیری از تجربیات مشابه: استفاده از داده‌های پروژه‌های پیشین برای شناسایی خطرات احتمالی.

2. شناسایی خطرات

این مرحله با طوفان فکری آغاز می‌شود و تمام خطرات ممکن ثبت می‌شوند. نکات کلیدی عبارتند از:

• در نظر گرفتن تمام جنبه‌های سیستم مانند عملیات، نگهداری، و محیط.
• استفاده از چک‌لیست‌ها و تجزیه و تحلیل سیستم‌های مشابه.
• توجه به قانون مورفی: “هر چیزی که ممکن است اشتباه پیش برود، احتمالاً رخ خواهد داد.”

مثال‌هایی از خطرات شناسایی‌شده در صنایع ریلی:

• برخورد دو قطار.
• واژگونی قطار.
• برق‌گرفتگی.
• سوختگی و مسمومیت.

3. تخمین عواقب و فراوانی

• شدت پیامدها: بررسی نتایج از جزئی تا فاجعه‌بار.
• فراوانی رویدادها: تعیین دفعات وقوع خطرات با روش‌های ترکیبی.
• ثبت جزئیات در کاربرگ PHA: پیامدها و فراوانی‌های مختلف هر رویداد خطرناک در کاربرگ ثبت می‌شود.

4. طبقه‌بندی خطرات و اقدامات پیگیری

ریسک‌ها با استفاده از یک ماتریس ریسک طبقه‌بندی می‌شوند:

• قرمز (H): خطر بالا که نیازمند اقدامات فوری است.
• زرد (M): خطر متوسط که ممکن است نیازمند طراحی مجدد باشد.
• سبز (L): خطر کم که نیازی به تغییر ندارد.
  این دسته‌بندی به تصمیم‌گیری برای اقدامات اصلاحی کمک می‌کند.

راهنمایی‌هایی برای شناسایی خطرات

برای شناسایی جامع خطرات، می‌توان از موارد زیر بهره برد:

1. بررسی سیستم‌های مشابه: تحلیل داده‌های پروژه‌های پیشین.
2. بررسی استانداردها: استفاده از چک‌لیست‌ها و جریان داده‌ها.
3. در نظر گرفتن مواد خطرناک: شناسایی مواد و فرآیندهای ذاتاً پرخطر.
4. بررسی تعاملات سیستم: ارزیابی رابط‌های انسان-ماشین و سایر عوامل محیطی.
5. تحلیل سناریوهای بدترین حالت: بررسی رویدادهای با پیامدهای فاجعه‌بار.

اهمیت ماتریس ریسک در PHA

ماتریس ریسک ابزاری برای ساده‌سازی ارزیابی ریسک‌هاست. رنگ‌ها در این ماتریس بیانگر سطح ریسک و اقدامات لازم هستند.

• قرمز: نیاز به تحلیل عمیق و اقدامات فوری.
• زرد: قابل قبول مشروط به بررسی و کاهش.
• سبز: قابل قبول بدون اقدامات اضافی.

نتیجه‌گیری

PHA یک ابزار کارآمد برای مدیریت ریسک در مراحل اولیه طراحی است. با استفاده از این روش می‌توان خطرات بالقوه را شناسایی و کنترل کرد، هزینه‌ها را کاهش داد و از بروز “غافلگیری‌های ناخواسته” در پروژه جلوگیری نمود. اجرای صحیح PHA نه تنها ایمنی سیستم را تضمین می‌کند بلکه زمان طراحی را نیز کاهش می‌دهد. این تحلیل، گام مهمی در ایجاد سیستم‌هایی ایمن و کارآمد است که برای چرخه عمر پروژه حیاتی خواهند بود.