قراردادهای BOT (ساخت، بهره‌برداری، انتقال) به دلیل پیچیدگی‌های خاص خود و حضور چندین طرف درگیر، معمولاً شامل مجموعه‌ای از توافقنامه‌های مختلف هستند که هریک به تفصیل مسئولیت‌ها و تعهدات طرف‌های مختلف را مشخص می‌کند. این توافقنامه‌ها در انواع مختلف پروژه‌ها می‌توانند تفاوت‌هایی داشته باشند، اما برخی از آن‌ها به دلیل ماهیت قراردادهای BOT در تمامی پروژه‌ها مشترک هستند. در این مقاله، به بررسی این توافقنامه‌ها و نقش آن‌ها در موفقیت پروژه‌های BOT خواهیم پرداخت.
۱. توافقنامه پروژه
توافقنامه پروژه، که در برخی کشورها به آن توافقنامه امتیاز یا واگذاری امتیاز نیز گفته می‌شود، مهم‌ترین و اصلی‌ترین موافقتنامه در قراردادهای BOT است. این توافقنامه به طور واضح و کامل حقوق و تعهدات شرکت پروژه برای ساخت و بهره‌برداری از پروژه را مشخص می‌کند. علاوه بر این، حقوق و تعهدات دولت میزبان و نحوه تخصیص و تسهیم ریسک بین طرفین نیز در این موافقتنامه تعیین می‌شود. این توافقنامه پایه و اساس سایر توافقنامه‌ها را تشکیل می‌دهد و به عنوان مرجع اصلی در تنظیم دیگر قراردادها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. توافقنامه ساخت
توافقنامه ساخت در پروژه‌های BOT، مشابه قراردادهای ساخت در پروژه‌های زیربنایی سایر کشورها است، با این تفاوت که رابطه پیچیده آن با سایر توافقنامه‌ها، به‌ویژه توافقنامه پروژه، باعث می‌شود شرایط خاص‌تری برای پیمانکاران ساخت تعریف شود. در این توافقنامه، ریسک‌های مختلفی به شرکت پروژه، سرمایه‌گذاران، وام‌دهندگان و دولت میزبان تحمیل می‌شود. از مهم‌ترین ویژگی‌های این توافقنامه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شیوه‌های ساخت: در پروژه‌های BOT، معمولا قرارداد “کلید در دست” و شیوه پرداخت قیمت ثابت به کار می‌رود.
- شرایط پرداخت: در این نوع قراردادها، ملزومات و شرایط پرداخت‌ها، روش اجرای پروژه، سیستم‌های تضمین‌نامه‌های دوره ساخت و استفاده از پیمانکاران جزء به‌طور دقیق تعریف می‌شود.
- ضمانت اجرایی: تسهیلات ساخته شده باید دارای ضمانت‌نامه اجرایی و عملکرد مطلوب باشند و پیمانکار ساخت موظف است چنین تضمینی را به دولت میزبان ارائه دهد.
۳. توافقنامه بهره‌برداری و نگهداری
توافقنامه بهره‌برداری و نگهداری، مسئولیت‌ها و وظایف پیمانکار بهره‌بردار را به تفصیل شرح می‌دهد. این قرارداد معمولاً شامل موارد زیر است:
موارد اصلی توافقنامه بهره‌برداری و نگهداری:
- مسئولیت بهره‌بردار: شرایط کاری و وظایف پیمانکار بهره‌بردار مشخص می‌شود.
- ضمانتنامهها: تضمین‌های لازم در مورد کیفیت کار و انجام مسئولیت‌ها ارائه می‌شود.
- اختلافات: نحوه رفع اختلافات و مسائل قانونی مطرح شده در قرارداد شرح داده می‌شود.
- بیمه‌ها: شرایط بیمه در دوره بهره‌برداری مشخص می‌شود.
- قصور پیمانکار بهره‌بردار: شرایط و مجازات‌های مربوط به قصور پیمانکار در دوره بهره‌برداری تعریف می‌شود.
- انتقال تکنولوژی و آموزش: انتقال تکنولوژی و آموزش نیروهای داخلی از مهم‌ترین مزایای قراردادهای BOT است که در این مرحله باید محقق شود.
۴. توافقنامه فروش محصول
در پروژه‌های BOT که محصول تولیدی مشخصی دارند، مانند نیروگاه‌ها، توافقنامه‌ای بین شرکت پروژه و خریدار (که ممکن است دولت باشد) منعقد می‌شود. در این توافقنامه، دولت یا خریدار تعهد می‌کند که محصول تولیدی را با قیمت توافق شده خریداری نماید. این توافقنامه به‌ویژه در پروژه‌هایی که محصول نهایی مشخص است، اهمیت زیادی دارد.
۵. توافقنامه تامین مصالح و مواد اولیه
این توافقنامه بین شرکت پروژه و عرضه‌کنندگان مواد اولیه بسته می‌شود و شامل موارد زیر است:
- مقدار مواد اولیه: میزان مواد اولیه و مصالح مورد نیاز برای پروژه مشخص می‌شود.
- تضمین عرضه منظم: تضمین می‌شود که مواد اولیه به‌طور منظم و طبق برنامه تحویل داده شوند.
- شرایط تغییر قیمت‌ها: نحوه برخورد با تغییرات قیمت‌ها و تاثیر آن‌ها بر قرارداد تعیین می‌شود.
- استانداردها و کیفیت: استانداردها و کیفیت مورد نظر مواد اولیه تعریف می‌شود.
۶. توافقنامه سهامداران
توافقنامه سهامداران، قراردادی است که بین سهامداران شرکت پروژه تنظیم می‌شود. این توافقنامه به موارد مختلفی پرداخته و برخی از آن‌ها شامل موارد زیر است:
- شکل قانونی شرکت: معمولاً شرکت با مسئولیت محدود برای پروژه‌ها در نظر گرفته می‌شود.
- حقوق و تعهدات سهامداران: حقوق و مسئولیت‌های هر سهامدار در پروژه به‌طور دقیق مشخص می‌شود.
- تعهدات مالی سهامداران: تعهدات مالی سهامداران محدود به میزان مشارکت آن‌ها در سرمایه‌گذاری پروژه است.
- اهداف شرکت پروژه: اهداف کلی و ویژه پروژه باید در این توافقنامه بیان شود.
- طرح مشارکت در سرمایه‌گذاری: شرایط مشارکت هر سهامدار در تامین منابع مالی پروژه مشخص می‌شود.
- شرایط خرید سهام: روش‌ها و شرایط خرید و فروش سهام شرکت پروژه نیز در این توافقنامه تعیین می‌شود.
۷. توافقنامه وام‌دهندگان
توافقنامه وام‌دهندگان، قراردادی است که بین شرکت پروژه و موسسات مالی یا بانک‌ها برای تامین منابع مالی پروژه بسته می‌شود. در این توافقنامه، به موارد زیر پرداخته می‌شود:
- مبلغ وام مورد نیاز: مبلغ وام و شرایط دریافت آن مشخص می‌شود.
- شرایط و زمان‌های پرداخت: نحوه پرداخت وام و مدت زمان بازپرداخت به تفصیل تعیین می‌شود.
- ضمانتنامهها: ضمانت‌نامه‌های معتبر برای جلب اطمینان وام‌دهندگان و اطمینان از بازپرداخت وام‌ها ذکر می‌شود.
- حفظ دارایی‌ها: شرایطی که در صورت عدم پرداخت وام، دارایی‌های شرکت پروژه حفظ شوند، شرح داده می‌شود.
- حساب تضمینی: حساب تضمینی برای اطمینان از بازپرداخت اصل و بهره وام باز می‌شود.
نتیجه‌گیری
توافقنامه‌های قرارداد BOT نقش کلیدی در تضمین موفقیت پروژه‌های زیربنایی ایفا می‌کنند. این توافقنامه‌ها نه‌تنها حقوق و تعهدات طرف‌های مختلف را تعیین می‌کنند بلکه ریسک‌ها را نیز به‌طور عادلانه میان تمامی ذینفعان تقسیم می‌نمایند. هر توافقنامه به‌طور خاص برای نوع و نیازهای پروژه طراحی می‌شود و نقش حیاتی در پیاده‌سازی صحیح و به موقع پروژه دارد.
