اوراق مشارکت

اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که توسط دولت، شهرداری، شرکت‌های دولتی و خصوصی، برای تأمین مالی طرح‌ های عمرانی یا زیرساختی در کشور، منتشر می‌گردد. تهیهٔ دستورالعمل اجرایی و مقررات ناظر بر انتشار اوراق مشارکت بر عهدهٔ بانک مرکزی است. طبق دستورالعمل بانک مرکزی، اوراق مشارکت اوراق بهاداری هستند که با مجوز بانک مرکزی برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز، طرح‌های سودآور تولیدی و خدماتی (به استثنای امور بازرگانی) در چارچوب عقد مشارکت مدنی، توسط سازمان جاری منتشر می‌شود. در هر ورقهٔ مشارکت، میزان سهم دارندهٔ آن مشخص شده‌ است. ولين اوراق مشارکت منتشر شده در کشور که در سال ۱۳۷۳ انتشار يافت مربوط به شهرداری تهران می باشد که با هدف نوسازی بافت فرسوده و اجرای پروژه بزرگراه نواب با نرخ سود علي الحساب ۲۰ درصد در سال منتشر شد.

انواع اوراق مشارکت

به‌صورت کلی، این اوراق به‌صورت‌های زیر در دسترس افراد قرار می ‌گیرند:

– اوراق مشارکت با نام و بی نام

بی‌نام بودن یا بانام بودن این اوراق یعنی اینکه وقتی آن را به‌صورت “با نام” عرضه کنند، یعنی نام اشخاص بر روی برگه مشارکت درج می‌شود. بنابراین در صورت سرقت یا مفقود شدن این اوراق، دیگر اشخاص، نمی‌توانند آن را معامله کنند. حال اگر در شرایط اوراق مشارکت، آن را به صورت “بی‌نام” عرضه کنند، در این صورت، اوراق در وجه حامل بوده و کسی که آن را در دست دارد، دارنده آن اوراق محسوب می‌شود. بنابراین افرادی که سرمایه خود را به خرید چنین اوراقی اختصاص می‌دهند، برای حفظ امنیت، دارایی خود را در صندوق امانات بانکی نگه ‌می‌دارند.

– اوراق مشارکت بورسی

اوراق مشارکت بورسی همان اوراقی هستند که در بستر بازار بزرگ بورس و فرابورس کشور، مورد معامله قرار می ‌گیرند. این نوع از اوراق مشارکت، خود به سه صورت زیر دسته ‌بندی می‌ شوند:

به کسر: این اوراق با قیمتی پایین ‌تر از قیمت اسمی به فروش می ‌رسند و سود اصلی حاصل از آن برای خریدار نیز در مابه‌التفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی سررسید قرار دارد. خرید این نوع از اوراق، یک سرمایه گذاری کوتاه‌مدت خواهد بود.

قابل تعویض با سهام: این اوراق نیز توسط شرکت‌های سهامی عام در بورس منتشر می‌ شوند و در سررسید نهایی خود، با دیگر سهام شرکت‌های بورس، قابل معاوضه هستند. یعنی به جای پرداخت قیمت، می‌توان به جای آن، سهام دیگر را خریداری کرد.

قابل تبدیل به سهام: این گونه اوراق نیز توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سررسید نهایی، به سهام شرکت مربوطه خود تبدیل می‌ شوند.

افراد می‌توانند در بستر سازمان بورس و اوراق بهادار کشور، اوراق مشارکت را به سه صورت فوق خریداری کرده یا به فروش برسانند.

– اوراق مشارکت غیر بورسی

اوراق مشارکت شرکت‌ های غیر بورسی، اوراقی هستند که تحت نظارت بانک مرکزی منتشر شده و در شعب بانک ‌های عامل، قابل خریداری یا فروش هستند. در واقع، این نوع از اوراق در بازار آزاد و پولی معامله می‌ شوند و ربطی به بورس ندارند. این اوراق می ‌توانند به صورت‌ های زیر نیز وجود داشته باشند:

ارواق مشارکت بانک مرکزی: این اوراق برای محقق کردن اهداف اقتصادی دولت، توسط بانک مرکزی ارائه می‌ شوند و دیگر بانک‌های عامل هم می‌توانند آن را بازخرید کنند.

اوراق مشارکت نهادهای دولتی و خصوصی: این اوراق، دقیقاً با هدف تأمین مالی پروژه‌های کلان در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می ‌گیرند. همچنین شرکت‌های غیر دولتی نیز با هدف تأمین مالی خود و با تضمین بانک مرکزی، دست به انتشار اوراق مشارکت می‌زنند.

مزایا و معایب اوراق مشارکت

– بدون ریسک

سرمایه گذاری بر روی اوراق مشارکت در بورس یا بازار آزاد، از جمله سرمایه گذاری های بدون ریسک محسوب می شود. زیرا سود این اوراق به‌ صورت علی‌الحساب در تاریخ مقرر به حساب خریداران واریز می گردد. این اوراق تحت نظارت مستقیم بانک مرکزی منتشر شده و از نظر پرداخت سود، کاملاً تضمین شده هستند. پس بدون ‌ریسک بودن معامله اوراق مشارکت، یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های آن به حساب می ‌آید.

– بازدهی پایین

هر نوع معامله یا سرمایه گذاری که با ریسک پایینی همراه باشد، معمولا بازدهی پایینی هم خواهد داشت. ممکن است عکس این قضیه هم صادق باشد، اما در مورد شرایط اوراق مشارکت، کم بودن ریسک در برابر کم بودن بازدهی، به‌صورت کامل صدق می‌کند. یعنی سود حاصل از خرید این اوراق، به نسبت سود حاصل از خرید سایر اوراق بهادار، کمتر است. بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند تا بیشتر ریسک کنند و سودهای بیشتری بدست بیاورند تا اینکه سرمایه خود را به اوراق مشارکت بسپارند. شاید سود حاصل از خرید اوراق مشارکت بورس یا سایر انواع اوراق مشارکت، برای برخی‌ها بسیار مناسب باشد، اما افرادی که به دنبال کسب سود فراوان از سرمایه گذاری خود هستند، نمی‌توانند به سود سررسیدهای اوراق مشارکت بسنده کنند.

– معاف از مالیات

سود این معاملات، معاف از مالیات بوده و همین باعث جذاب شدن این سرمایه گذاری برای افراد می شود. یعنی هیچ مالیاتی به سود خرید و فروش اوراق مشارکت تعلق نمی گیرد. بنابراین افرادی که نسبت به پرداخت مالیات حساس هستند، می‌توانند با درک اینکه اوراق مشارکت چیست و چه مزایایی دارد، سرمایه خود را به خرید چنین اوراقی تبدیل کرده و از پرداخت هرگونه مالیات، معاف شوند.

– سررسیدهای طولانی

اکثر اوراق مشارکت، برای تأمین مالی پروژه‌های عمرانی بزرگ، عرضه می‌ شوند. بنابراین زمان سررسید این اوراق نیز به زمان اتمام آن پروژه‌ها وابسته است. به همین خاطر، معمولاً زمان سررسید اوراق مشارکت، بین 2 تا 5 سال قرار دارد. طولانی بودن زمان سررسید، موجب می گردد تا افرادی که به دنبال سرمایه گذاری‌های کوتاه‌مدت هستند، کلاً دور سرمایه گذاری در اوراق مشارکت را خط بکشند اما افرادی که سرمایه‌های ثابتی دارند و مایل هستند تا آن سرمایه را برای بلندمدت در یک امر تضمین شده، قرار دهند، قطعاً به سراغ خرید اوراق مشارکت خواهند رفت. البته لازم به ذکر است که تمام سود اوراق مشارکت، در پایان سررسید پرداخت نمی‌شود، بلکه سود آن تقسیم شده و در بازه‌های زمانی کوتاه تر به حساب افراد واریز می‌شود.

– فروش قبل از سررسید

ممکن است شخصی که اوراق مشارکت خریداری کرده، بنا به دلایلی بخواهد قبل از رسیدن زمان سررسید، اوراق خود را به فروش برساند. هیچ مانعی برای فروش اوراق مشارکت، قبل از فرا رسیدن زمان سررسید وجود ندارد. همچنین سود دوره سرمایه گذاری این افراد نیز برای آن‌ها لحاظ خواهد شد. برای مثال، شخصی که یک سال پس از خرید اوراق مشارکت با سررسید سه ساله خود، اقدام به فروش آن اوراق می‌کند، سود یکسال مشارکت خود را از شعبه بانکی که اوراق را خریده، دریافت خواهد کرد. اما معمولاً بانک‌ها در چنین شرایطی، سود تعلق گرفته را مقداری کاهش می‌هند. مثلاً سود ۲۵ درصدی را به صورت ۲۴ درصد یا سود ۲۰ درصدی تعلق گرفته را به‌صورت ۱۹ درصد به فروشنده پرداخت می‌کنند.

بنابراین بهتر است قبل از سرمایه گذاری در این اوراق طوری برنامه ریزی نماییم تا فرا رسیدن زمان سررسید، مجبور به فروش آن نباشیم. البته این حالت در شرایطی رخ می‌دهد که شما را از بانک خریداری کرده باشیم. اگر اوراق مشارکت در بازار بورس قرار داشته باشد، می‌توانیم بر طبق قیمت روز آن اوراق در بورس، فروش خود را قطعی کرده و از سود فروش خود نیز به صورت کامل بهره‌مند شویم.

– پرداخت دوره‌ای سود

سود حاصل از خرید اوراق مشارکت، تنها در پایان دوره سرمایه گذاری واریز نمی‌شود. بلکه سود به‌صورت دوره‌ای – یک الی سه ماهه –  پرداخت می‌شود. سرمایه‌گذارانی که اوراق خود را در بازار پولی و بانک خریداری کرده‌اند، باید پس از فرا رسیدن دوره پرداخت خود، اصل اوراق را به بانک ببرند تا سود دوره خود را دریافت نمایند. البته افرادی که برگه‌های مشارکت خود را در صندوق امانات بانک نگهداری می‌کنند، می‌توانند با پرداخت چند درصد از سود، از بانک بخواهند که در هر دوره، بدون اطلاع به صاحب اوراق، سود تعلق گرفته را به حساب وی منظور نمایند.

بانک مرکزی ایران نیز گزارشی از عملکرد انتشار اوراق مشارکت را از سال ۱۳۷۳ تا پايان سال ۱۳96 طی گزارشی منتشر کرده است که برای دریافت این گزارش اینجا کلیک کنید.