اوراق مشارکت یکی از انواع اوراق بهادار است که توسط دولت، شهرداری‌ها، شرکت‌های دولتی و خصوصی منتشر می‌شود تا منابع مالی لازم برای پروژه‌های عمرانی یا زیرساختی کشور تأمین شود. انتشار این اوراق تحت نظارت بانک مرکزی و بر اساس مقررات خاصی انجام می‌گیرد. اولین نمونه از اوراق مشارکت در ایران در سال ۱۳۷۳ توسط شهرداری تهران برای اجرای پروژه بزرگراه نواب منتشر شد و نرخ سود علی‌الحساب آن ۲۰ درصد تعیین شده بود.
تعریف و ویژگی‌های اوراق مشارکت
اوراق مشارکت، اوراق بهاداری هستند که برای تأمین مالی طرح‌های تولیدی و خدماتی سودآور (به‌جز امور بازرگانی) در چارچوب عقد مشارکت مدنی منتشر می‌شوند. هر ورقه مشارکت، سهم دارنده از طرح مربوطه را مشخص می‌کند. این اوراق به دلیل نظارت مستقیم بانک مرکزی، یکی از ابزارهای مطمئن سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند.
انواع اوراق مشارکت
۱. اوراق مشارکت با نام و بی‌نام
- با نام: در این نوع، نام صاحب اوراق بر روی آن درج شده و در صورت مفقودی یا سرقت، امکان معامله آن وجود ندارد.
- بی‌نام: اوراقی هستند که در وجه حامل صادر شده و مالک آن شخصی است که برگه‌ها را در اختیار دارد. به دلیل حساسیت امنیتی، معمولاً در صندوق امانات بانکی نگهداری می‌شوند.
۲. اوراق مشارکت بورسی
این نوع از اوراق در بستر بورس و فرابورس معامله می‌شوند و شامل سه دسته زیر هستند:
- به کسر: با قیمتی کمتر از قیمت اسمی فروخته می‌شوند و سود اصلی در تفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی به دست می‌آید.
- قابل تعویض با سهام: در سررسید می‌توان این اوراق را با سهام شرکت منتشرکننده تعویض کرد.
- قابل تبدیل به سهام: در پایان دوره، به سهام شرکت مربوطه تبدیل می‌شوند.
۳. اوراق مشارکت غیر بورسی
این اوراق تحت نظارت بانک مرکزی در شعب بانک‌ها قابل خرید و فروش هستند و به دو صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:
- اوراق بانک مرکزی: برای دستیابی به اهداف اقتصادی دولت منتشر می‌شوند و توسط بانک‌های عامل بازخرید می‌گردند.
- اوراق نهادهای دولتی و خصوصی: برای تأمین مالی پروژه‌های کلان، با تضمین بانک مرکزی به بازار عرضه می‌شوند.
مزایا و معایب اوراق مشارکت
مزایا
- بدون ریسک: سود این اوراق کاملاً تضمین شده و در تاریخ‌های مقرر پرداخت می‌شود.
- معاف از مالیات: سود حاصل از این اوراق مشمول مالیات نمی‌شود، که جذابیت آن را افزایش می‌دهد.
- پرداخت دوره‌ای سود: سود به صورت دوره‌ای (یک تا سه‌ماهه) پرداخت می‌شود و تنها محدود به پایان سررسید نیست.
معایب
- بازدهی پایین: سود این اوراق به دلیل ریسک پایین، نسبت به دیگر سرمایه‌گذاری‌ها کمتر است.
- سررسیدهای طولانی: زمان سررسید اوراق معمولاً بین ۲ تا ۵ سال است که برای سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت مناسب نیست.
فروش اوراق قبل از سررسید
یکی از قابلیت‌های اوراق مشارکت، امکان فروش آن‌ها پیش از سررسید است.
- اگر از بانک خریداری شده باشد، سود تا زمان فروش محاسبه می‌شود، اما نرخ سود معمولاً کاهش می‌یابد.
- اگر اوراق در بورس عرضه شده باشد، فروش بر اساس قیمت روز انجام می‌شود و خریدار از سود کامل بهره‌مند خواهد شد.
پرداخت دوره‌ای سود
سود اوراق مشارکت در دوره‌های منظم پرداخت می‌شود. سرمایه‌گذارانی که اوراق خود را در بانک نگهداری می‌کنند، می‌توانند از خدمات واریز خودکار سود بهره ببرند. این ویژگی باعث افزایش نقدشوندگی و جذابیت سرمایه‌گذاری می‌شود.
نتیجه‌گیری
اوراق مشارکت ابزاری مناسب برای تأمین مالی پروژه‌های کلان و سرمایه‌گذاری مطمئن است. در عین حال، سرمایه‌گذاران باید اهداف مالی خود را با ویژگی‌های این اوراق تطبیق دهند. بازدهی پایین و سررسید طولانی، ممکن است برای برخی افراد محدودیت‌هایی ایجاد کند، اما معافیت از مالیات و ریسک پایین، از مزایای برجسته این ابزار مالی محسوب می‌شوند.
