سیر تحولات سیستم‌های اجرایی
در طول تاریخ، روش‌های مختلف اجرایی در صنعت ساخت و ساز دستخوش تحولات زیادی شده‌اند. در دوره‌های گذشته، روش طرح و ساخت به عنوان روش غالب شناخته می‌شد و بسیاری از بناهای تاریخی موجود به این شیوه ساخته شده‌اند. در این روش، تمامی مراحل از طراحی تا ساخت توسط یک نهاد واحد انجام می‌شد. اما با پیچیده‌تر شدن پروژه‌ها، به ویژه در قرن بیستم، این روش‌ها تغییر کردند. پس از جنگ جهانی دوم و به خصوص در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، با پیچیدگی‌های بیشتر پروژه‌ها، روش سه‌عاملی (۳P) شکل گرفت که در آن طراحی، تأمین مالی و ساخت توسط نهادهای مختلف انجام می‌شود. این سیستم به سرعت در اروپا و آمریکا گسترش پیدا کرد و تغییرات زیادی در نحوه اجرا و مدیریت پروژه‌ها ایجاد شد.
ظهور روش‌های نوین
در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، سیستم طراحی و ساخت دوباره مورد توجه قرار گرفت و این بار در قالب روش‌های مدیریتی نوین و پیچیده‌تر به کار گرفته شد. این روش‌ها که از سیستم‌های اجرایی جدیدتر استفاده می‌کنند، در کشورهای در حال توسعه برای ساخت پروژه‌های زیربنایی و همچنین افزایش مشارکت بخش خصوصی به کار گرفته شدند. این تغییرات به دلیل ضرورت جذب سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و استفاده از روش‌های مدیریتی کارآمد در پروژه‌های زیربنایی در کشورهای در حال توسعه بود. به طور کلی، رشد این سیستم‌ها به ویژه در دهه‌های اخیر نشان دهنده تغییرات اساسی در نحوه مدیریت و اجرای پروژه‌ها است.
انتخاب سیستم اجرایی مناسب
امروزه در صنعت ساخت و ساز از تمامی سیستم‌های اجرایی فوق استفاده می‌شود. با این حال، انتخاب هر یک از این سیستم‌ها به شرایط و عوامل مختلفی بستگی دارد که بر روند اجرای پروژه تأثیر می‌گذارند. یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در انتخاب سیستم اجرایی، قوانین و مقررات کشوری است که می‌تواند محدودیت‌ها و الزامات خاصی را برای هر پروژه ایجاد کند. همچنین روش‌های تأمین مالی موجود نیز بر انتخاب سیستم تأثیر می‌گذارند، به طوری که هر پروژه‌ای نیازمند منابع مالی خاص خود است که ممکن است از طریق بخش دولتی یا خصوصی تأمین شود.
تأثیر عواملی همچون پیچیدگی پروژه
عوامل دیگری مانند بزرگی و پیچیدگی پروژه، وضعیت منابع کارفرما و زمان لازم برای انجام پروژه نیز بر انتخاب سیستم اجرایی تأثیر می‌گذارند. پروژه‌های بزرگ و پیچیده ممکن است نیازمند سیستم‌هایی باشند که امکان تقسیم وظایف و مسئولیت‌ها را فراهم آورند. همچنین در شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خاص، ممکن است استفاده از یک سیستم خاص ارجحیت پیدا کند تا به اهداف پروژه به بهترین شکل ممکن دست یابد. سیستم‌های اجرایی در هر کشور معمولاً بر اساس تجربه‌های گذشته و نیازهای محلی به کار گرفته می‌شوند و تمایل و گرایش طرف‌های درگیر در پروژه نیز می‌تواند در این انتخاب نقش مهمی ایفا کند.
مقایسه و ارزیابی سیستم‌های اجرایی
در نهایت، انتخاب سیستم اجرایی با توجه به شرایط و عوامل مختلف باید به گونه‌ای انجام شود که اطمینان از هزینه تمام‌شده پروژه فراهم شود. بسیاری از فاکتورها باید در این انتخاب مورد توجه قرار گیرند تا پروژه با موفقیت و به‌طور مؤثر اجرا شود. نمودار مقایسه‌ای بین سیستم‌های مختلف اجرایی که نشان‌دهنده میزان گسترش هر یک است، به خوبی این موضوع را نشان می‌دهد و می‌تواند به عنوان ابزاری برای تحلیل و ارزیابی گزینه‌های مختلف در انتخاب سیستم اجرایی به کار رود.
برگرفته از کتاب “قراردادهای BOT و کاربرد آن در قراردادهای زیربنایی ایران“
