مناطق آزاد تجاری صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، از جمله مهمترین استثنائات تجاری ایران محسوب می شوند. استثنائات تجاری، هر یک به نحوی از اعمال کامل قوانین تجاری کشور مستثنی هستند. علل اصلی ایجاد معافیت از اعمال قوانین و مقررات تجاری کشور در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، افزایش سرمایه گذاری و رونق تولید و صادرات است.

معافیت‌ها و مشوق‌های مناطق ویژه اقتصادی

1- معافیت مالیاتی مناطق ویژه اقتصادی

– طبق ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌‏های مستقیم (مشابه شهرک‌های صنعتی)، واحدهاي توليدي و معدني مستقر در مناطق ويژه اقتصادي يا شهرك هاي صنعتي به استثناي واحدهاي توليدي و معدني مستقر در مناطق ويژه اقتصادي يا شهرك هاي صنعتي مستقر در شعاع يكصد و بيست كيلومتري مركز استان تهران مشمول نرخ صفر مالياتي موضوع اين ماده مي باشند و دوره برخورداري محاسبه ماليات با نرخ صفر براي واحدهاي مذكور به مدت هفت سال و در صورت استقرار شهرك هاي صنعتي يا مناطق ويژه اقتصادي در مناطق كمتر توسعه يافته به مدت سيزده سال خواهد بود.

– معافیت مالیات بر ارزش افزوده طبق مواد ۷،۶ و ۵۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده

2- واردات و معافیت‏‌ های گمرکی مناطق ویژه اقتصادی

– طبق ماده ۸ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی، مبادلات بازرگانی مناطق با خارج از کشور و یا با سایر مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد تجاری و صنعتی پس از ثبت در گمرک از حقوق گمرکی، سود بازرگانی و کلیه عوارض ورود و صدور تحت هر عنوان معاف بوده و مشمول محدودیت‏‌ها و ممنوعیت‏‌های مقررات واردات و صادرات به استثنای محدودیت‌‏ها و ممنوعیت‏‌های قانونی و شرعی نمی‏‌شود و مبادلات بازرگانی مناطق با سایر نقاط کشور به استثنای مناطق یاد شده در فوق تابع مقررات صادارات و واردات می‏‌باشد.

همچنین طبق تبصره (3) ماده 8 این قانون، مواد اولیه و قطعات خارجی وارد شده به مناطق که جهت پردازش، تبدیل، تکمیل یا تعمیر به داخل کشور وارد می‌شود تابع مقررات ورود موقت بوده پس از پردازش، تبدیل یا تکمیل یا تعمیر جهت استفاده در منطقه بدون تنظیم اظهارنامه و پروانه صادراتی یا حداقل تشریفات گمرکی به مناطق مرجوع و تسویه می‌گردد.

– طبق ماده ۱۲ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی، گمرک جمهوری اسلامی ایران مکلف است تقاضای صاحبان کالا را برای ترانزیت کالا و حمل مستقیم از سایر مبادی ورودی به مناطق، پذیرفته و تسهیلات لازم را از این جهت فراهم نماید.

– طبق ماده ۲۰ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی، محدوده مناطق ویژه اقتصادی جزو قلمرو گمرکی جمهوری اسلامی ایران نمی‏‌باشد و گمرک مکلف است با رعایت مفاد ماده (۸) این قانون در مبادی ورودی و خروجی آن‏ها به منظور اعمال مقررات مربوط به صادرات و واردات استقرار یابد.

– امکان ورود تجهیزات و ماشین‌آلات از خارج کشور

همچنین مناطق ویژه اقتصادی مشمول کلیه معافیت‏‌های گمرکی مشابه سرزمین اصلی، اعم از ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی مبنی بر واردات ماشین‌آلات خط تولید به تشخیص وزارت صنایع و معادن توسط واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی مجاز که از پرداخت حقوق ورودی معاف هستند، تسهیلات ۱۸ گانه گمرک برای فعالان مجاز اقتصادی (AEO) و ماده ۳۸ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور است.

گمرک جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست‌های دولت برای حمایت از تولید و صادرات، تسهیلات گوناگونی را جهت فعالان تولیدی و تجاری به‌ ویژه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فاقد سابقه تخلف گمرکی در نظر گرفته و طی شیوه‌نامه‌‌ای ضوابط برخورداری فعالان مجاز اقتصادی واجد شرایط از این تسهیلات را به گمرکات اجرایی ابلاغ نموده است.

3- مشوق ‌‏ها و مزایای خاص مناطق ویژه اقتصادی

– واردات و نگهداری کالا از قبیل مواد اولیه، ماشین‌آلات، ابزار و قطعات ماشین‌آلات خط تولید به صورت امانی وارد شده به منطقه (در اکثر مناطق)

– عدم وجود محدودیت زمانی جهت متروکه شدن کالا (میزان محدودیت توسط سازمان هر منطقه تعیین می‌شود)

4- سرمایه‏‌گذاری خارجی

بدون مشوق خاص برای مناطق ویژه اقتصادی، مطابق با سرزمین اصلی؛ مشمول قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی می باشند.