قسمت پنجاه و هفتم

بررسی نیروگاه Theun Hinboun در کشور لائوس به روش BOT

در سال ۱۹۹۴، بانک توسعه آسیایی (ADB) وامی به مبلغ ۶۰ میلیون دلار از محل صندوق سرمایه‌گذاری آسیایی (ADF) در اختیار دولت لائوس قرار داد تا اولین پروژه مشارکتی نیروگاه برق آبی را اجرا کند. هدف از این کار افزایش رشد اقتصادی از طریق مبادلات خارجی و صدور برق به تایلند بود.

در مشارکت های دولتی – خصوصی، ADB می‌تواند کمک های بلاعوض یا وام‌های کمکی در اختیار دولت بگذارد یا به بخش خصوصی مستقیم وام بدهد. همچنین این بانک می تواند هزینه های محدودی برای کاهش ریسک هایی که بخش خصوصی به تنهایی قادر به کنترل و مدیریت آن را نیز ارائه نمایند. کاهش ریسک می تواند عامل بسیار تعیین کننده ای در سرمایه گذاری بخش خصوصی در پروژه های زیربنایی و توسعه ای باشد.

پروژه برق آبی Theun Hinboun با ظرفیت ۲۱۰ مگاوات اول این پروژه مشارکت بخش دولتی و خصوصی در کشور لائوس بین شرکت برق دولتی، شرکت نیروگاهی اسکاندیناوی و شرکت GMS تایلند بوده است و توسط شرکت برق آبی Theun Hinboun اداره می شود که در سال ۱۹۹۸ کار خود را با صدور برق به وزارت نیروی تایلند آغاز کرد. دوره اجرای پروژه کوتاه بود و علی‌رغم شروع کند، مشکلات اجتماعی و زیست محیطی و تاثیرات بحران اقتصادی آسیا می‌توان آن را جزء پروژه های موفق ارزیابی کرد. در ادامه توضیحاتی درباره فرمولاسیون پروژه، طراحی و اجرا، مسائل اجتماعی و زیست محیطی، موافقتنامه خرید برق، ساختار مالی و امکان سنجی پروژه ارائه می شود.

فرمولاسیون، طراحی و اجرای پروژه

این سد انحرافی بر روی رودخانه Nam Theun با دریچه های شعاعی در نظر گرفته شده بود. جریان آب از طریق یک تونل آبگیر به نیروگاه هسته ای ۲۱۰ مگاوات هدایت و از آنجا به Nam Hai یکی از انشعابات رود Nam Hinboun با مشارکت بخش خصوصی و دولتی تاسیس شد. به منظور تقویت اقتصاد بازار آزاد از طریق حمایت از مشارکت بخش خصوصی بانک توسعه آسیایی نقش رهبری را در مذاکرات بین دولت و سرمایه گذاران خارجی بر عهده گرفت در قالب کمک‌های فنی توصیه های حقوقی و مالی به طرفین ارائه نمود.

مدت پروژه از زمان تکمیل مطالعات امکان سنجی تا بهره‌برداری تجاری در مقایسه با بسیاری از پروژه های برق آبی بخش خصوصی کوتاه تر بود و تنها ۵۸ ماه به طول انجامید.

برای فراهم آوری تمام تجهیزات پروژه، یک مناقصه بین المللی برگزار گردید و عملیات ساختمانی تحت یک برنامه بسیار فشرده دنبال شد. صرف نظر از پاره‌ای مشکلات مانند کمبود راه های مواصلاتی مناسب در منطقه، طولانی بودن فصل، کمبود ماشین آلات مناسب، کمبود نیروی کار ماهر و شرایط پیچیده توپوگرافی زمین، پروژه بر اساس برنامه بدنه زمان بندی خوب و عملکرد قوی پیمانکاران به پایان است.

موافقتنامه خرید برق

این قرارداد، فروش ۹۵ درصد انرژی حاصل را بر اساس سیستم Take-Or-Pay تضمین می‌کرد. نیمی از پرداخت آب بها واحد پول تایلند نیمی دیگر با دلار آمریکا انجام می شد. مدت قرارداد ۲۵ ساله پس از آغاز بهره‌برداری تجاری از طرح می باشد و پس از ۱۰ سال می‌توان در مورد تعرفه ها بازنگری صورت داد. سه جنبه مهم در این قرارداد وجود دارد:

۱- تضمین بازار برق تولیدی است که مزیت مهم شرکت نیروگاهی در غیاب بازار آماده جذب دیگری به شمار می رفت.

۲- از آنجا که تعرفه دلاری برق سالانه تنها یک درصد حق افزایش داشت و تورم ارزش دلار از این مقدار بیشتر است در نتیجه در سال های اولیه با کاهش قیمت واقعی برق روبرو خواهیم بود.

۳- از آنجا که نرخ تبدیل ارز تایلند ثابت گرفته شده است، درآمدهای دلاری پروژه با کاهش ارزش پول تایلند کاهش می یابد.

در حقیقت دو عامل اخیر باعث ایجاد ریسک هایی برای شرکت نیروگاهی شد که قبلاً در مرحله فراهم سازی پروژه پیش بینی نشده بود. جنبه های فنی موافقتنامه خرید بر قابل قیاس با قراردادهای مشابه خرید و تبادل برق در کشورهای پیشرفته می باشند. کامل بودن شرایط این موافقت نامه باعث ایجاد شفافیت و افزایش حس مشارکت جویی در این پروژه بین طرف های مختلف گردید.

تامین مالی پروژه

از کل هزینه ۲۷۰ میلیون دلاری پیش بینی شده، ۱۱۰ میلیون به صورت آورده و ۶۰ درصد بقیه از طریق وام تامین می‌شد. دولت لائوس وامی به میزان ۵۱/۵ میلیون دلار و بهره ۶/۲ درصد از بانک توسعه آسیایی و ۸/۵ میلیون دلار به صورت وام مستقیم با بهره ۱۰ درصد در اختیار شرکت نیروگاهی قرار داد. بقیه منابع مالی عبارت بودند از: NDF، UNDP، NORDA

ریسک تبدیل ارز خارجی وام بانک توسعه آسیایی شرکت نیروگاهی و شرکت برق دولتی منتقل شد و شرکت نیروگاهی اقدام به تعیین یک آژانس عامل در این زمینه نمود. تامین مالی پروژه از سوی بانک توسعه آسیایی باعث جذب مشارکت بخش خصوصی با ابعادی غیرقابل مقایسه با مشارکت های پیشین گردید. ساختار مالی و ریسک های مربوط در حین فرمولاسیون پروژه به دقت مورد توجه قرار گرفتند. ریسک اصلی در این مرحله، بی‌میلی بانکهای تجاری برای تامین مالی یک گروه مشارکتی در کشور لائوس بود. از آنجا که تا پیش از این هیچ وام تجاری به این کشور اعطا شده بود اقدامات متعددی برای کاهش ریسک سیاسی انجام گرفت. ابتدا شرکت نیروگاهی متعهد به افتتاح حساب ثالثی در خارج از کشور برای واریز دریافتی های فروش برق به حساب شرکت برق دولتی گردید، این حساب در گروی وام دهندگان پروژه قرار می‌گرفت. در قدم دوم، دریاب یک چارچوب قانونی بازار محور پیشرفته و کارا در کشور، بانک توسعه آسیایی اقدام به دادن مشورت به دولت در مورد تهیه اسناد قانونی لازم نمود. سومین گام تهیه ساختار سهام شرکت پروژه و قراردادهای مجوز ساخت مطابق کشورهای دیگر بود. چهارم اینکه به منظور کمک به بخش خصوصی و محدود کردن ریسک حاکمیت، دولت لائوس با پیوستن به موسسه چندجانبه تضمین سرمایه گروه بانک جهانی موافقت کرد و بالاخره در گام آخر در خلال دوره ساخت در نوامبر ۱۹۹۶، بانک توسعه آسیایی اقدام به حذف تعهدات بازدارنده مربوط به تهیه ضمانت نامه وام های تجاری به صورت محدود نمود. این اقدامات کمک شایان توجهی به تامین مالی مشارکت نمود اولین قدم در مسیر جذب سرمایه های خصوصی برای پروژه‌های زیربنایی کشور لائوس به حساب می آید.

در خلال دوره اجرا، شرکت نیروگاهی با مشکلاتی که ناشی از بحران اقتصادی آسیا بود روبرو گردید. ساختار طراحی شده مالی پروژه بر اساس ترکیبی از بام های دلاری از موسسات انتفاعی صادرات و تسهیلات تضمین شده چندجانبه به همراه وامی از سوی بانک‌های تجاری تایلند بود که این ترکیب به صورت مساوی با دلار آمریکا و پول تایلند همانند موافقت نامه فروش برق تامین می گردید. تورم ارزش بهای پول تایلند در ۱۹۹۷ ت توأم با وقوع بحران اقتصادی تاثیر ای مضاعف بر ساختار مالی پروژه نهاد. در درجه اول مبلغی سرمایه گذاری شده با پول تایلند دیگر جوابگوی هزینه‌های دلاری طرح نبود و در ثانی، ناتوانی در بازپرداخت وام‌های تایلندی پیش‌بینی شده، شرکت نیروگاهی را وادار به اخذ ۱۰ میلیون دلار وام با هزینه بالاتر نمود. علاوه بر این به خاطر صرفه جویی های انجام گرفته در هزینه ساخت پروژه، مبلغ کل وام در آخر از ۱۳۰ میلیون دلار تجاوز نکرد که بسیار کمتر از مبلغ ۱۶۰ میلیون دلار پیش بینی شده بود. در آوریل ۲۰۰۲ شرکت نیروگاهی دست به تامین مالی مجدد پروژه زد، وام های دلاری موجود را که وام دهندگان نروژی تامین کرده بودند تمدید نمود و یک وام جدید از منابع تایلندی دریافت نمود. تامین مالی مجدد پروژه باعث کاهش هزینه‌های پرداخت بهره گردید، از آورده سهامداران شرکت نیروگاهی ۵۵ میلیون دلار کم کرد، جدول بازپرداخت بدهی ها را مجدداً تنظیم کرد و مدیریت ریسک را تقویت نمود. به این ترتیب به صورت اسمی سهامداران پس از چهار سال شروع بهره‌برداری تجاری پروژه و ۸ سال پس از سرمایه گذاری اولیه موفق به بازاریابی سرمایه اصلی خود شدند.

امکان سنجی پروژه

هزینه تولید برق تخمین زده شده توسط بانک توسعه آسیایی، ۰/۰۲۳ دلار برای هر کیلووات ساعت انرژی و نرخ بازده داخلی مالی در حدود ۱۸/۷ درصد تخمین زده شده بود. نرخ بازده داخلی سرمایه دولت نیز ۲۳/۶ درصد پیش‌بینی شده بود. در این تخمین ها، تاثیر کاهش جریان آب به علت ساخت سد Nam Theun 2 در بالادست پروژه که منجر به کاهش ۲۷۵ گیگاوات ساعت انرژی خواهد شد نیز دیده شده بود. بررسی های بانک توسعه آسیایی پس از ساخت پروژه نشان داد که این پروژه کاملا موفقیت آمیز بوده است:

پروژه بر اساس برنامه زمان بندی شده و با هزینه نهایی ۲۴۰ میلیون دلار یعنی ۸۹ درصد هزینه پیش‌بینی شده خاتمه یافت و از سال ۱۹۹۸ بین ۹۵ تا ۹۸ درصد برق تولیدی شرکت برق دولتی صادر شده است. نرخ بازده داخلی مالی با اندکی کاهش نسبت به مقدار پیش بینی شده ۱۷ درصد بوده در حالی که این نرخ برای دولت به ۲۸/۳ درصد افزایش پیدا کرده است. سود حاصل از فروش برق در سال ۲۰۰۲ بالغ بر ۵۸ میلیون دلار بوده و سود خالص آنر ۳۰ میلیون دلار رسیده است پست. این شرکت پروژه سودآوری سال می دارد و در شرایط مساعدی برای بازپرداخت دیون خود قرار دارد. این پروژه از سال ۱۹۹۸ تا سال ۲۰۰۱ درآمدی برابر ۱۱۶ میلیون دلار داشته و پیش بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۶ این مبلغ به ۱۵۶ میلیون دلار افزایش یابد.

عوامل اصلی موفقیت چنین مشارکتی در پروژه نیروگاهی مجبور عبارتند از:

– ارزیابی و امکان سنجی جامع فنی و اقتصادی از پروژه

– انتخاب یک گروه سرمایه گذار کاملاً حرفه ای

– مذاکرات موفق مربوط به موافقتنامه خرید برق که برای تمام طرفین مناسب بوده است

– آمادگی درس گیری از اشتباهات رخ داده و تلاش برای کاهش آن ها